Eş Seçiminin Bir Bilimi Var mı? / Prof. Dr. Medaim Yanık

Araştırmalara göre mutluluğun önemli bir bileşeni mutlu evlilikten geçiyor. İyi bir eş seçiminin öneminden bahseder misiniz?

Mutluluğumuzu başkalarıyla özellikle de eşlerimizle kurduğumuz sosyal ve duygusal bağların niteliği belirliyor. Başkalarıyla ne kadar iyi sosyal ve duygusal bağlarımız varsa o kadar mutluyuz. Yalnızlık ve evliliklerimizin iyi gitmemesi hem bedensel sağlığımıza hem de ruh sağlığımıza kötü geliyor. Evliliğimiz mutluluğumuzu bu kadar etkiliyorsa kiminle evlendiğimiz önemli demektir.

Bir insanı tanımak, değerlendirmek zor bir konu. Buradan hareketle eş seçmenin bilimi ne mümkün görünüyor?

Eş seçiminin mutlak bilimi ve matematiği yok. Ama bu iş Filozof Stuart Mill’in dediği gibi “Evlilik, piyango bileti almaya benzer.” demek değildir. “Kim kiminle evlenirse daha mutlu olur?” sorusuna verebileceğimiz cevaplar var. Bu tıpkı sağlık alanındaki bilgilere benzer. Sağlığın da tam formülünü bilmiyoruz. Ama beslenmenin, egzersizin, stres yönetiminin önemini biliyoruz. Eş seçimi konusunda da itibar edebileceğimiz, onunla amel edebileceğimiz bilgi var. Sorun şurada. Eş seçimi ile ilgili alanda derli toplu bir bakış açısı yok. Ben bu kitapla tam da bunu yapmaya çalıştım.

Ruh ikizinizi aramak, yeryüzünde size uygun tek kişiyi bulmak gibi hedefleri gerçekçi buluyor musunuz?

Ruh ikizimizi aramak gerçekçi değil. Ama bize uygun profildeki birini aramak gerçekçi. İkisi arasında önemli bir fark var. Ruh ikizi dediğimiz zaman “anasının benim için doğurduğu” o özel kişiyi aramak anlaşılıyor. Bunun beyaz atlı prensi aramaktan farkı yok. Ama benimle uyumlu olacak profildeki bir insan dediğimizde, insanlar arasında belirli yüzdede bir insan topluluğunu kastetmiş oluruz. Bu yüzbinlerce bana uyabilecek adayın varlığı demektir. Tersinden ise yüzbinlerce insan da benim profilime uymaz demektir. İyi eşleşme, kendinize uygun profildeki bir eşle evlenmek demektir. Bu kişinin bizim için özel olması ilişki sayesinde ve sürecinde olur.

Erkekler ve kadınlar aradıkları eş adaylarında genelde hangi kriterleri göz önünde bulunduruyorlar?

Aslında insanlar mal veya mülkten çok duygulara bakıyorlar. TUİK araştırmasına göre hem kadınlar hem de erkekler evlenecekleri eşlerinin kendisine aşık olmasını bekliyorlar. Ama aynı zamanda aileleriyle uyumlu olmasına, güzelliğe ve işinin olup olmamasını da bakıyorlar. Bence bu bakış dengeli bir bakış açısı.

Eş seçiminde fiziksel değerlendirme açısından önerileriniz nelerdir?

Kitabımda fiziksel beğeniyi uygunluk analizi için beş unsurdan biri olarak kullandım. Diğerleri de zeka, kişilik özellikleri, sosyal kimlik ve evlilik felsefesi. Kitabımda güzellik değerlendirmesi için üç öneride bulundum: İlk olarak, kişinin kendisinin ve adayın yerini güzellik spektrumunda işaretlemesi ve aralarındaki uygunluğa bakması. İkinci olarak, eş adayında özellikle beğendiği bir güzellik/yakışıklılık özelliği var mı diye bakmayı önerdim. Son olarak da eş adayında takıntılı olduğumuz bir beden özelliğinin olup olmadığına bakmayı salık verdim. Yalnız, güzellik değerlendirmesi yaparken; sahicilik, makul olmak, kendisi ile uyumluluğa dikkat etme ve güzellik/yakışıklılığı tek ve birincil kriter haline getirmemeye dikkat etmek gerekir.

İnsanı tanıma noktasında kişilik ve mizacı çözümleme konusunda psikiyatri ve psikolojinin zorlandığını belirtiyorsunuz. Bu durumu göz önünde bulundurduğumuzda kişi eş adayının hangi temel kişilik ve mizaç özelliklerine bakıp nasıl bir değerlendirme yapmalı?

Kişilik özelliklerini değerlendirme psikoloji ve psikiyatrinin en zorlandığı meseledir. Kitapta kişilik değerlendirmesini kolayca yapabilecek bir yöntem öneriyorum. Evlilikte önemli olabilecek 28 kişilik özelliğini spektrum haline getirip, kişinin kendisinin ve adayın bulunduğu yeri işaretlemesini öneriyorum. İki şeye dikkat edilmeli. Birincisi, hangi kişilik özelliklerinde iki ayrı uca düştüğünüze; ikinci olarak da sizin veya eş adayının kaç tane kişilik özelliğinde spektrumun uç noktasında olduğuna bakmayı öneriyorum. Çünkü kişilik özelliklerinde spektrumun aşırı ucuna düşen bir özelliğimiz eş ilişkisine özel dinamikler getirir.

Sosyal kimliklerin uyumu mutlu bir evlilik için ne derece önemli?

Sosyal kimlikten kastım; eğitim, ekonomik durum, sosyal köken, mezhep, dindarlık düzeyi, yaşam biçimi vb. özellikler açısından ne kadar benzer ne kadar farklı olduğumuza bakmak. Sosyal kimlikte benzer olmanın özellikle önemli olduğu kanaatindeyim. Her bir sosyal kimlik farklılığının evlilik ilişkisine getirebileceği dinamikleri yönetip yönetemeyeceğimize bakmamız gerekir. Eğer beni bekleyeni idare edebilirim diyebiliyorsanız yola devam edebilirsiniz.

Evliliği “tozpembe bir hayata geçiş kapısı” olarak görenlere ne söylemek istersiniz?

Evliliğe pozitif anlam yüklemek kıymetli bir şey. Evliliğe karşı beklentiyi düşük tutmak ise sorunlu bir şey. Çünkü yatırımı azaltıyor. Ama dediğiniz gibi gerçekçiliği bozacak kadar toz pembe bakmak da hayal kırıklığına neden olabiliyor. Ama evliliğe karşı heyecan duymayı destekliyorum.

Eş arayışı için optimal zaman dilimi öneriniz nedir?

Eş arayışında optimal zaman dilimim, evlenebileceğiniz zamandan bir iki sene öncesinde eş bakınmaya başlamak şeklinde. Liseden veya üniversitede birinci sınıfta görüştüğünüz biriyle 26 yaşına geldiğinizde evlenme olasılığınız %5’in altında. Çok erken arayışlar “ayrılma acısı tecrübelerine” sebep oluyor. Ama zamanında bakınmaya başlamazsanız da “balık mevsimi” geçebilir. Çevrenizdeki birçok kişi evlendiğinde aday sayısında azalma olur. Zamanında bakmazsanız boşta kalabilirsiniz.

Eş seçimi gibi çok önemli bir kararda yanlış bir karar alınmasının arkasında daha çok neler yatıyor?

Kitabımda, hatalı evlilik kararlarının nedenleri için şu dokuz psikolojik hali saydım: Eş seçimi ile ilgili temel bilgi ve becerilere sahip olmamak, akılcı ve duygusal karar açısından dengeyi sağlayamama, dış gözlemcilerin fikrini almama, travmatik ilişki deneyimleri, başka bir ilişkinin etkisinden kurtulmak için evlenme yanlışı, evden kaçma isteği, birbirimize uygun olmadığımızı anladım ama geri dönemedim hali.

Evlilik kararının doğru olduğunun söylenebilmesi için bu kararın hangi özellikleri barındırması gerekiyor?

Evlilikte kararının iyi olabilmesi için kararımızın bazı özellikler göstermesi gerekiyor. Bunlar; kötü kişi ve riskli kişi değerlendirilmesinin yapılmış olması, uygunluk analizinin yapılmış olması, hem aklen hem de duygusal olarak evet denmiş olması, karar için yeterince zamana sahip olunmuş olması, ailenin ve diğer dış gözlemcilerin fikrinin alınması ve en azından ağırlıklı evet denmiş olması gerekiyor.