Gönül Dergisi | Kültür ve Medeniyet Dergisi Gönül Dergisi
Karayolları, havayolları hep kendine has artıları olan ulaşım türleri. Demiryolları ise “hızlı tren” kavramıyla farklı bir boyut kazandı. Kalite ve profesyonellik de söz konusu edilirse, yakın gelecekte demiryolları açısından Türkiye ölçeğinde bir değerlendirme yapar mısınız?
Modernleşmenin de ölçütlerinden biri olan demiryolu sistemiyle ülkemizin tanışması, Osmanlı dönemindeki İzmir-Aydın demiryolunun imtiyazının verilmesiyle 1856 yılında başladı. Bu dönemde yapılan demiryolu hatlarının yarısı bugünkü sınırlarımız içinde kaldı. Özellikle Cumhuriyet’in ilk yıllarında başlayan memleketi demir ağlarla örme hamlesinden 1950’li yıllarda vazgeçildi. Demiryollarının kaderine terk edildiği ve trenin nostalji olarak görüldüğü yarım asır devam eden bu süreç, 2003 yılında demiryollarının devlet politikası olarak kabul edilmesiyle son buldu. Buna bağlı olarak artan yatırım ödenekleriyle demiryollarını yeniden ayağa kaldıracak projeler gerçekleştirildi.
Hiç kuşku yok ki bu projelerin en başında Yüksek Hızlı Tren (YHT)’ler gelmektedir. YHT’lerin Mart 2009’da Ankara-Eskişehir arasında hizmete girmesiyle Avrupa’da altıncı, dünyada sekizinci YHT işleten ülke olduk. Önce Ankara-Eskişehir, ardından da Ağustos 2011’de Ankara-Konya arasında hizmete giren; konforlu, yüksek güvenlikli ve yüksek hıza sahip ileri teknoloji ürünü bu trenler, toplumda var olan tren algısı ile ulaşım alışkanlıklarını değiştirdi. Adeta toplumsal ve kentsel değişimin öncüsü oldular.
Eskişehir, Ankara, Konya ve YHT bağlantılı tren ve otobüslerle civar iller, adeta birbirinin banliyösü haline geldi. Evinden hiç dışarı çıkmayanlar dahi YHT ile seyahat eder oldular. YHT’lerin işlediği kentler arasındaki demiryolu taşıma payları arttı. Ankara-Eskişehir arasında YHT’ler hizmete başlamadan % 8 olan demiryolunun taşıma payı % 70’lere çıktı. Yapılan araştırmalara göre çevresindeki 300 km’lik alanı etkilediği anlaşılan YHT’ler Ankara, Konya, Eskişehir ve çevre illerde ekonomik, sosyal ve kültürel gelişmeler sağladı. Ankara merkezli olarak inşa edilen çekirdek ağla, ülke nüfusunun yarısını barındıran 15 il YHT hattıyla birbirine bağlanmış olacaktır. 2023 yılında 10 bin km YHT hattının yapımı planlanmıştır.
Önümüzdeki 10 yıl içinde 10 bin km YHT hattının yapılması ile hızlı, güvenli, konforlu ve uçakla rekabet edebilir bir demiryolu sistemi ortaya çıkacaktır.
Sanayi ve kalkınma temelinde konuyu değerlendirir misiniz?
Sosyal ve kültürel faydalarının yanında YHT’lerin ekonomik katkıları da önemlidir. 2023 yılı YHT projelerinin tamamlanmasıyla 5,4 milyon özel araç ile 1,4 milyon yolcu otobüsü seferden çekilecektir. Dolayısıyla ortaya çıkan enerji tasarrufu ve trafik kazalarının önlenmesi ile, ölüm ve yaralanmaların azalması, maddi hasar, tedavi hizmetleri ve iş gücü kaybı gibi maliyetlerden uzaklaşılması sonucu ekonomiye yılda 824 milyon Amerikan Doları katkı sağlanacaktır.
Demiryollarında yol güzergah ve istasyon binaları başlı başına bir tarih unsuru. Hatta bazı eski binalar bugün müze haline getirildi. Bir kısmı da fiilen hizmet veriyor.
Demiryolları, toplumumuzda tarih bilinci oluşturmak bakımından nasıl değerlendirilebilir ve tarihsel mirasa sahip bir ülke olarak bu konuda nerede duruyor?
Osmanlı Dönemi’nde bugünkü milli sınırlarımız içinde kalan demiryollarının tarihi, 1856 yılında İzmir`de İzmir-Aydın Hattı’nın yapım ve işletimi imtiyazının İngilizlere verilmesi ile başlamış, ilk istasyon yapısı 1858 yılında İzmir Alsancak Gar inşaatının tamamlanması ile oluşmuştur.
Demiryolu işletmeciliği gereği gar ve istasyon binaları ile atölyeler, bakım depoları, ambarlar, lojmanlar, makasçı kulübeleri, su depoları gibi tamamlayıcı bina ve tesisleri içeren gar sahalarının tamamı endüstriyel mirastır.
Gar ve istasyon binalarının büyük bir çoğunluğu, tarihi ve yapıldığı dönemin mimari, sosyal, ekonomik özelliklerini yansıtmaları sebebiyle Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurullarınca tescillendirilmektedir. Dolayısıyla tescilli yapılarda uygulanacak değişiklik ya da tadilat için ilgili birimin izni gerekmektedir. Gar sahalarının birçoğunda tescilli yapılar müzeye dönüştürülmüştür.
Ülkemizin tarihine tanıklık eden tarihi bina ve tesisler, mimari ve endüstriyel miraslarımız olarak değerlendirilerek, gelecek kuşaklara aktarılması için kuruluşumuz tarafından özenle korunmaktadır. Ankara`da Demiryolları ve Sanat Galerisi ile Atatürk Konutu, Alsancak, Afyon, Eskişehir Müzeleri, tescilli yapıların korunması ve en güzel şekilde değerlendirilmesine örnektir. Ayrıca yıllarca hizmet veren buharlı lokomotifler de Ankara, Selçuk-Çamlık açık hava müzelerinde sergilenmektedir.
Hicaz Demiryolu İstanbul’dan başlayıp Medine’de bitiyor. Belli ki bu sadece bir demiryolu değil; malum, “gönül bağı”. Hicaz Demiryolu ile ilgili TCDD’nın çalışmaları var mı?
İstanbul ile Mekke bağlantısını sağlamak üzere yapımına 1900 yılında başlanılan Hicaz Demiryolu Hattı’nın Mekke bağlantısı gerçekleştirilemeyerek 1908 yılında Medine’de son bulmuştur.
Türkiye’nin yanı sıra Suriye, Ürdün ve Suudi Arabistan sınırları içinden geçen yan yollarla birlikte 2241 kilometre uzunluğa ulaşan hattın, Şam’dan sonraki kısımları 1050 mm açıklıklı dar hat olup tren işletmeciliğine uygun değildir. Ürdün kısmında kalan demiryolunda turistik amaçlı trenler işletilmektedir. Suudi Arabistan’da kalan kısımlar ise tahrip edilmiş ve kullanılmaz durumdadır.
Türkiye’nin yanı sıra Suriye, Ürdün ve Suudi Arabistan sınırları içinden geçen tarihi hattın Mekke’ye ulaşacak şekilde yeniden hayata geçirilmesine, kuruluşumuz tarafından büyük önem verilmekte olup bu konuda Suriye, Ürdün ve Suudi Arabistan Demiryolları İdareleri ile sürekli görüşmeler yapılmaktadır.
Hattın ülkemiz sınırları içinde kalan kısımlarının yeniden inşası için kuruluşumuz tarafından başlatılan projeler devam etmektedir. Bu kapsamda; Ankara-Eskişehir ve Ankara- Konya Yüksek Hızlı Demiryolu Hattı işletmeye açılmış, Eskişehir-İstanbul etabının ise 2013 yılı içinde hizmete açılması planlanmıştır.
Diğer taraftan Haydarpaşa-Eskişehir-Ankara-Kayseri-Ulukışla-Adana koridoru ve Haydarpaşa-Eskişehir-Afyon-Konya-Karaman-Ulukışla-Adana koridoru üzerindeki mevcut konvansiyonel hatların elektrikli, sinyalli ve çift hatlı hale getirilmesi ile ilgili hazırlıklar devam etmektedir. Diğer yandan Riyad-Cidde, Cidde-Medine ve Mekke-Medine şehirlerinin (Suudi Kara Köprüsü Projesi ile) birbirlerine bağlanması için çalışmalara başlanmıştır. Suriye’de ise Meydan-Ekbez-Halep, Halep-Şam, Şam- Deraa-Amman hattının yapımı ile ilgili bir belirsizlik mevcuttur.
Söz konusu projeler tamamlanarak Hicaz Demiryolu hayata geçtiğinde İstanbul-Mekke arasında modern demiryolu ulaşım hizmetinin yanı sıra ülkeler arasında dostluk ve kardeşlik köprüsü de kurulmuş olacaktır.
Artık denizaltında da demiryolları devam ediyor. MARMARAY’dan bahsedermisiniz?
Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen ve İstanbul’un kent içi ulaşım sorununa toplu taşımacılıkla köklü bir çözüm getirmeyi amaçlayan Marmaray Projesi; İstanbul Boğazı’nın her iki yakasındaki demiryolu hatlarının, İstanbul Boğazı’nın altından geçen demiryolu tünel bağlantısı ile kesintisiz, hızlı, diğer ulaşım sistemleriyle entegrasyonlu, metro standardında banliyö hizmeti verilmesini sağlayacaktır.
Proje; ana yapılar ve sistemler, batırma tüp tünel, delme tüneller, aç-kapa tüneller, hemzemin yapılar, 3 yeni yeraltı istasyonu, 36 yerüstü istasyonu (yenileme ve iyileştirme), işletim kontrol merkezi, sahalar, atölyeler, bakım tesisleri, yer üstüne inşa edilecek olan yeni bir üçüncü hat dahil olmak üzere, mevcut hatların iyileştirilmesi, tamamen yeni elektrikli ve mekanik sistemler ve temin edilecek olan modern demiryolu araçlarını kapsamaktadır.
Avrupa Birliği’nin hızlı tren ağlarıyla uyumu yönünde önemli bir adım olan Marmaray; Ankara-İstanbul Yüksek Hızlı Tren, Kars-Tiflis-Bakü projelerinin tamamlanmasıyla Avrupa’dan Asya’ya kesintisiz, hızlı, ekonomik bir demiryolu bağlantısı sağlayacaktır. Marmaray’da günde 42 yük treninin çalıştırılması planlanmıştır.
Hizmete girmesiyle birlikte Gebze-Halkalı arasında günde bir milyon yolcu taşımasının beklendiği Marmaray’ın 2013 yılı içinde hizmete girmesi hedeflenmektedir.
Çok teşekkür ediyoruz.
