Gönül Dergisi | Kültür ve Medeniyet Dergisi Gönül Dergisi
Sosyal fobiyi nasıl tanımlıyorsunuz? Altında hangi faktörler yatıyor? Sosyal fobinin sınırlarını çizer misiniz? Zaman zaman sosyal fobik davranışlar göstermek normal mi? Her utangaçlık, çekingenlik sosyal fobi olarak nitelendirilebilir mi?
Sosyal Fobi; sosyal çevre içinde oluşan çekingenlik, endişe ve korku hali diye tanımlanabilir. Sosyal fobik kişiler eleştirilmekten, rezil olmaktan son derece sıkıntı duyar, bu nedenle kişiler ile iletişime geçmemeyi tercih ederler. Topluluk önünde konuşmak ve performans göstermekten kaçınırlar. Çok iyi bilseler bile, insanlar ne düşünecek, şimdi alay edecekler benimle diye düşünmekten bir türlü asıl yapmaları gerekene odaklanamazlar. Temelde yatan aşağılanma kaygısıdır. Gerçekte aşırı mükemmelliyetçi tarafları nedeniyle mükemmeli yapamayacaklarını düşünerek girişken aktif olmaktan kaçınırlar. Bedensel tepkiler de eşlik ettiğinde bu durumun fark edilmesi ve kendisinin bununla yüzleştirilmesi nedeniyle (titreme, terleme, kızarma vb) zaten dışlanacağını düşünerek hiçbir şey yapmamak, yapamamaktan, sadece bir tek el titremesi nedeniyle yabancıların ya da tanıdıkların yanında çay vb. içememeye kadar değişken bir durum gösterir. Kaybetme ya da beğenilmeme korkusu ile bazen kişiler sosyal fobik olmasalar da bu tarz özelliklere sahipmiş gibi kendilerini geri çekebilirler. Dolayısıyla zaman zaman sosyal fobik davranışlar hiç ummadığımız çok girişken kişilerde de görülebilir. Her utangaçlık çekingenlik, sosyal fobi anlamına gelmez. Bu durum hayatın kalitesini bozduğu zaman, kişi gerçek kapasitesini hiçbir zaman gösteremiyorsa veya kendini sürekli değersizleştiriyor, kendini toplumdan soyutluyorsa o zaman patalojik bir durumun olduğu düşünülebilir. Diğer şekilde sadece utangaç, çekingen yapısı olup, girişken aktif olmayan kişiler de olabilir.
Sosyal fobi ve sosyal heyecan birbirine karıştırılıyor mu?
Heyecan her bireyde bulunabilen bir özelliktir. Sosyal fobi ve sosyal heyecan birbirinin içinde bulunabilir, her biri sosyal yaşama ait olduğundan heyecan ve korku hali kendini gösterebilir, ancak fobiye dönüşmesi daha çok korkunun patalojik hali diye düşünebiliriz. Sosyal çevre içinde heyecanlılık olabilir ki bu heyecan hali kimi zaman belirli bir seviyede ise kişinin daha başarılı olması için biraz daha fazla dikkat etmesine sebep olabilir. Bu yüzden gözden kaçan şeyler olabileceğini bildiğinden, kişiler bir sunum vb. hallerde daha fazla hazırlanıp eksik bırakmamaya çalışırlar ve bu da daha başarılı olmalarını sağlayabilir.
Sosyal fobi bir hastalık mı? Toplumda sosyal fobinin bir kişilik özelliği olduğu söyleniyor. Sosyal fobi sahibi kişiler de genelde “efendi, sessiz kişi” olarak algılanıyor. Bu konuda ne söylemek istersiniz?
Sosyal fobi bir rahatsızlıktır. Yaşam kalitesini bozup kişinin gerçek kendisi olmasının engellendiği her durum olumsuz bir süreç doğurur. Kişilikler farklı yapılarda olabilir. Kişiler muzip espritüel olabilir ancak yanlış algılanıp hatalı yorumlanabileceğine yönelik bir endişe taşıdıklarından uzak ve sessiz gibi görünebilirler. Yanlış inanışları, hatalı çarpıtmaları vardır. Bir diğer kişi efendi ve sessiz olabilir ancak sosyal fobik özelliği olmayıp azılı bir seri katil de olabilir. Sadece görüntüye bakarak kişinin ne olduğuna karar vermek sağlıklı bir sonuca ulaştırmaz.
Toplumda daha çok kimlerde görülüyor?
Daha çok stresin fazla olduğu ve performansın ölçülmesi gerektiği işlere sahip olanlarda görülür. İş yerinde seviyeleri arttıkça daha başarılı olmaları beklendiğinden kişiler kaygılanıp sosyal çekilme yaşayabilirler. Aynı zamanda sosyal çevresi az olup aktif bir yaşam tarzı içinde bulunmayan kişilerde de görülebilir.
Sosyal fobi sahibi insanlar için stresli olan durumlar nelerdir, nelerden daha çok korkarlar?
Topluluk içinde etkinlikte bulunmaktan, sunum yapmaktan. Söz, nişan, evlilik gibi önemli durumlarda tüm kişilerin gözlerinin önünde olmaktan. İş başvurularında bulunurken kendilerini tanıtmak ve kanıtlamak durumunda olmaktan. Haklı iken haksız durumuna düşmekten ötürü endişelenip haklarını koruyamamaktan ötürü tedirginlik yaşayabilirler. Bulundukları mevkiden daha üst düzeye çıkıp orayı yönetmek durumunda kalmaktan da tedirgin olabilirler. Üst düzeydeki kişilerin kendilerini zayıf görecekleri kaygısı yaşarlar ve bu konuda mutlaka böyle olacakmış gibi beklerler.
Sosyal fobi sahipleri bu durumlarından kurtulamayacaklarını mı düşünürler? Sosyal fobinin tedavisi var mıdır?
Kendi karakterlerinin böyle olduğunu zannederler ve asla değişemeyeceğine dair inançları fazladır. Oysaki bu durum karakterleri değildir, bu bir rahatsızlıktır. Kesinlikle tedavi edilir ve ilaç tedavisi ile terapi değişime ön ayak olur.
Başarılı olmada, yetenekleri tam manasıyla kullanmada sosyal fobi engel midir?
Sosyal fobi buna engel olabilir. Çünkü sosyal fobinin şiddeti, becerilerini kullanmada ve başarılı olmasında engelleyicidir. Şiddeti ne kadar fazlaysa kişi o kadar çok ketlenir. Asla başarılı olamayacağını düşünür ve buna inanır. İnancı yüzünden de kendisini bu sistemin içinde tutar. Asla sistemin dışına çıkamayacağına dair yoğun inanç taşır. Her sıkıntı sanki durumu daha çok arttıran bir zincir gibidir, kişiyi bağlayan ve karamsar bakmasını sağlayan.
Sosyal fobinin kendini küçük görme, yetersiz hissetmeyle olan bağlantısı nedir? Sosyal fobi sahibi kişiler bu bağlamda nasıl düşünmeliler? Kendilerini küçük görmekten nasıl kurtulabilirler?
Sosyal fobiklerde yetersizlik duygusu baskın olup egoları zayıftır. Enerjilerini tam anlamıyla kullanamadıklarından içe çekilme daha çok görünür. Tüm dikkatleri kendilerinin yetersiz olacaklarına dair inançlarına odaklandığından, beklentileri yönünde mutsuzluk ortaya çıkar. Oysaki bu düşünce içeriği hatalı algılamalar ve alışkanlıklardan başka bir şey değildir. Yavaş yavaş, adım adım gerçek kapasitelerini kullanabileceklerine inandıkça her şeyin yoluna girmesi söz konusudur. Başardıklarını asla unutmamalılar ve daima zihinlerini hatırlatıcı nitelikte zinde tutmalılardır.
Sosyal fobi, mükemmeliyetçi kişilerde daha mı yoğun gözüküyor?
Evet, bu yüzden yeterli ve tam yapabildiklerine dair inançları az olmaktadır. Mükemmel yapamayacaklarını hissettiklerinde kendilerini geri çekerler. Oysaki 4/4 lük yapmak şart değildir, ancak çoğu zaman ya hep ya hiç tarzında düşüncelere girdiklerinden genelde hiç yapmamayı tercih ederler, nasılsa yapamayacağım düşüncesiyle.
Çocuklarının sosyal fobi sahibi olmamaları için ailelere önerileriniz nelerdir? Aileler bu konuda neleri yapmalı, neleri yapmamalı?
Çocuğun mutlaka sosyal yaşamın içinde akranlarıyla birlikte olmasını sağlayacak seçenekler bulunmalıdır. Kendi başlarına kaldıklarını gördüklerinde derhal diğer çocuklarla bir araya gelmelerini sağlayacak faaliyetlerde bulundurulmalılar. Bireysel oyunlardan çok toplulukla birlikte yapılan faaliyetler tercih edilmelidir (folklor, basketbol, voleybol, yaz kampları vb.)Çocuğun kendi kendine ısınması için zamana bırakmak bazen hatalı olur. Minik bir destek büyük bir yol katetmesini sağlayabilir.
Sosyal fobi durumunu yaşayanlar sosyal hayatta, sosyal aktiviteler sırasında neler düşünüyorlar, nasıl bir algı bozukluğu içerisine giriyorlar? Nasıl savunma mekanizmaları kullanıyorlar?
Sosyal aktivite sırasında asla yapamayacaklarını, mutlaka rezil olup başarısız olacaklarını, bu yüzden de herkesin kendileri hakkında konuşacaklarını düşünürler. Olaylar hakkında olmadık yorumlar yapılır ve senaryolaştırılıp bunun olacağına mutlaka inanılır. Bir nevi falcılık yapmak gibidir ve kendilerini böyle olacağına dair inandırırlar. Savunma mekanizmaları: Bastırma ve kendini değersizleştirmedir.
Sosyal fobik olanlar “ya rezil olursam” tarzı kaygı ve çarpıtılmış düşüncelerden nasıl kurtulabilirler?
Bu düşüncelerin tamamen çarpıtılmış düşünceler olduğunu fark etmelidirler. Farkındalık ve kabullenme en önemli süreçtir. Bunun yerini olumlu düşüncelerle yer değiştirmeyi öğrenmelidirler.
Sosyal fobi sahibi kişiler bu durumdan nasıl çıkabilir, nasıl bir mücadele içine girmelidirler? Ne gibi antrenmanlar, ödevler yapmalılar? Ne tavsiye ediyorsunuz?
Kendi durumlarının düşündüğünden daha sakin ve rahat hareket etmekle dengelenebileceği inancına sahip olmalıdırlar. Göz teması kurmaktan tedirgin oldukları için öncelikle bunun zararlı olmayacağı düşüncesinde olmalıdırlar. Eğer sorun bedenlerini de etkiliyorsa beden kontrolünü öğrenmeleri gerekmekte ve stres yönetiminin nasıl yapılacağını bilmelidirler. Bireysel terapinin ışığında grup terapisinden de fayda görürler.
Sosyal fobi sahibi kişilerin bu durumdan çıkmaları için etrafındaki kişiler nasıl yaklaşmalı, nasıl davranmalılar?
Durumu abartmadan destek olunmalı ve işe yarar olduklarını her kişi hissetmelidir. Olumlu olan her durum söylenmeli, olumsuzlukların da sandığı kadar korkutucu olmadığını aktararak yanlış bakış ve algılamaları hakkında netleşmek lazımdır. Çekinerek yanaşmak değil, aksine birçok kişinin de çekinceleri olduğunu ve sadece kendilerini izlemek ve dinlemek yerine etrafa bakmalarını da temin etmek ve değerlendirmelerini öyle yapmalarını sağlamak iyi olacaktır.
