Kansızlık (Anemi) ve Beslenme / Gıda Yüksek Mühendisi Naciye Polat

Son zamanlarda kendinizi daha yorgun ve halsiz mi hissediyorsunuz? İyi uyuduğunuz halde sürekli bir uyku haliniz mi var?

Cildiniz soluk mu? Saçlarınız çok dökülüyor mu?.. Ve benzeri şikâyetleriniz varsa acaba kansız mıyım diye bir düşünün. Kandaki demir seviyeniz düşmüş ya da demir içeren besinler yediğiniz halde demir depolarınız dolmuyor olabilir. Ülkemizde çokça rastlanan demir eksikliği nedir?

Kansızlık (Anemi)

Kansızlığın sebebi genellikle kan üretiminde rol oynayan demir minerali, B9 (folik asit) ve B12 vitaminlerinin eksikliğidir.

En sık rastlanan anemi türleri

*Demir eksikliğine bağlı anemi,

*Folik asit eksikliğine bağlı anemi,

*Vitamin B-12 eksikliği anemisidir.

Ancak demir içeren gıdaların tüketilmemesi veya demirin bağırsaklardan yeterli derecede vücuda geri emilememesi halinde demir depoları da boşalır.

Demir eksikliği anemisinin nedenleri:

Demir, vücudumuz için temel bir mineraldir. Vücutta üretilmediği için besinler yoluyla yeterli miktarda almamız gerekir. Demirin en önemli görevlerinden biri; hemoglobin (oksijen taşıyan kırmızı kan hücreleri) yapımıdır. Bu açıdan demir ve hemoglobin birbirinden ayrılmaz bir bütündür.

Bu kırmızı kan hücreleri, vücudu baştan aşağı dolaşıp tüm hücrelere oksijen taşır. Yeterli demir olmadığında, vücut kan hücresi yapımında zorlanır ve doku ile organlar düzgün çalışmalarını sağlayan oksijeni alamazlar. Demir, bağışıklık sistemi dâhil tüm vücut metabolizmasının sağlıklı çalışması için de önemlidir.

Demir eksikliği durumunda hemoglobin sayısı düşer, alyuvarların yapımında azalma ve buna bağlı olarak kansızlık görülür. Kansızlık olan kişilerin hücrelerine yeterli oksijen taşınamadığından, hücreler görevlerini sağlıklı bir şekilde yerine getiremez.

Kansızlıkla birlikte;

*Yorgunluk, bitkinlik, çabuk yorulma, ellerde ve ayaklarda soğukluk, üşüme,

* İştahın kapanması, kilo kaybı, nedensiz asabiyet,

* Uykuya eğilim, konsantrasyon güçlüğü, baş dönmesi ve baş ağrısı,

*Saçların dökülmesi, düşük çevresinde çatlamalar oluşması, nefes darlığı, çarpıntı gibi belirtiler ortaya çıkar.

Kansızlık ile ilgili bilmemiz gereken terimler

Hemoglobin değeri Hb, hgb: kandaki demir değerinizi gösterir. Belirlenen limitler aralığına göre düşük ya da yüksek olarak belirlenir. Ortalama hemoglobin değeri:

*Kadınlarda 13.5 -15.00g/dl

*Erkeklerde ise 12.00-16.00g/dl

Ferritin değeri: Vücudumuzda demir depolayan ana proteindir. Kanda bulunan ferritin miktarı vücudumuzda ne kadar demir depolandığını gösterir. Kan tahlili yaptırdığımız da ferritin miktarı normal seviyeden aşağı ise demirin yeterli miktarda depolanmadığını gösterir.

Ortalama ferritin seviyesi:

*Erkeklerde 12-300ng/ml,

*Kadınlarda ise 12-150 ng/ml aralığı olarak kabul edilir.

Günlük demir gereksinimi ne kadardır?

Günlük demir gereksinimi 1-3 mgr. kadardır. Gereksinim bebeklik, hamilelik, ağır hastalık ve emzirme dönemlerinde artar.

EN İYİ DEMİR KAYNAĞI BESİNLER!

• Karaciğer, kırmızı et, tavuk ve balık eti

• Yumurta

• Pekmez (keçiboynuzu, üzüm, harnup) ve üzüm

• Kuru baklagiller

• Kuru kayısı, kuru üzüm, kuru dut gibi kuru meyveler

• Yeşil yapraklı sebzeler (ıspanak, pazı, marul, maydanoz)

• Fındık, fıstık ve susam

DEMİR EKSİKLİĞİNDE BESLENME

Demir eksikliği beslenmesinde neleri az çok tüketebileceğimizi hemen hemen biliriz. Ancak demiri yüksek oranda içeren besinleri tüketirken; demiri bağlayan, vücuda alımını engelleyen yiyecek ve içecekleri bilmiyoruz. Yanlış beslenme sonucu alınan demirin bir faydası, sağlık açısından bir değeri kalmıyor. Demir eksikliği olan, demir ilacı kullanan hastaların bu tavsiyelere uyması sonucu çok daha çabuk kandaki demir seviyeleri normale dönecek, demir depoları dolacak ve sağlıklarına daha çabuk kavuşabileceklerdir.

Demir emilimini engelleyen yiyecekler nelerdir?

1.Çay ve kahve:

Tanin adı verilen maddeyi içeren bu içecekler demirin emilimini engeller. Eğer tüketilmek isteniyorsa yemeklerden 45 dakika sonra açık olarak tüketilebilir.

2.Kalsiyumdan zengin besinler:

Süt, yoğurt, peynir, somon balığı, incir gibi içlerinde bol miktarda kalsiyum içeren yiyecekler, demir emilimini etkileyebilir. Fazla miktardaki kalsiyum, demiri bağlayarak emilimini engelleyebileceğinden kalsiyum içeren bu gibi yiyeceklerin demir içeren yiyeceklerle birlikte alınmamasına özen gösterilmelidir. Vücuda kalsiyum da gerektiği için, bu tip besinlerin ayrı öğünlerde tüketilmesi önerilir.

3.Fosfordan zengin besinler:

Kalsiyum gibi fosfor da özellikle kemikler için gerekli bir mineraldir. Ancak, et, balık, süt ürünleri, tam tahıllar, baklagiller ve fındık gibi besinlerde bulunan fosfor, demirin emilimini engelleyebilir.

Belirtilen bu besinler demir açısından da zengin olduğundan içlerindeki demirden faydalanabilmek için C vitamini içeren yiyeceklerle tüketilmeleri tavsiye edilir.

4. Okzalat içeren besinler:

Pancar, Lahana, fesleğen, maydonoz gibi sebzelerde bulunan okzalat, besinlerde bulunan demirin emilimini engelleyen maddelerdendir.

Çikolatada da okzalat bulunur. Bu sebeple demir ihtiyacı olan kişiler demirli besinlerle birlikte okzalat içeren yiyecekleri de tüketmemelidir.

Etlerin kavrularak ve fırında fazla pişirilmesi, nitrat ve nitritin kullanıldığı sosis, salam ve birçok hazır besinin tüketimi, alınan demirin biyoyararlılığını azaltır.

Besinlerdeki Demir Emilimi Ne Kadardır?

• Karaciğer gibi sakatatlardaki demirin %30’u,

• Dana ve koyun etindeki demirin %25’i,

• Tavuk ve balıktaki demirin %20’si,

• Yumurtadaki demirin %15’i,

• Kuru baklagillerdeki demirin %20’si,

• Yeşil sebzelerdeki demirin %8’i,

• Tahıllardaki demirin %4’ü emilir.

Yaşlara Göre Demir Gereksinimi Ne Kadardır?

Anne sütünün yanında ek gıdalara başlarken ilk olarak anne sütüne en yakın besin olan taze mayalanmış yoğurtla başlanmalıdır. Daha sonra alerji riski olmayan taze sıkılmış elma veya şeftali suyu verilebilir. Yayla, tarhana ve sebze çorbalarına başlanabilir. Bir ay sonra mercimek çorbası da verilmelidir. Kahvaltı için allerji riski olmayan ve demirden zengin olan üzüm pekmezi ve yumurta sarısına başlanabilir. 6. aydan itibaren çorbaların içinde yine demirden zengin olan yağsız dana kıyması ve tam yumurta verilmelidir. 8. aydan itibaren başlanan ek gıdalara ve anne sütüne ek olarak karaciğer ve kurubaklagil (kuru fasulye, nohut, mercimek ve barbunya) pürelerine başlanmalıdır.

Gebelik ve emziklilik döneminde sağlıklı, yeterli ve dengeli beslenilmesi hem kadının gebelik ve emzirmeyle kaybettiği besin öğelerini karşılamış ve anne sağlığını korumuş hem de bebeğin anne karnında ve emzirme döneminde anne sütü ile yeterli ve dengeli beslenmesini sağlamış olur.

*0-4 ay bebeklerin günlük demir gereksinimi 5 mg’dir. Sadece anne sütü ile beslenmeyle karşılanabilir.

• 5-12 ay arasındaki bebeklerin günlük demir gereksinimi 10 mg’dır.

• 1-12 yaş arasındaki çocukların günlük demir gereksinimi 10 mg’dır.

• 13-16 yaş arasındaki erkek çocukların demir gereksinimi 18 mg’dır. Bu dönemdeki erkeklerde hızlı büyüme demir ihtiyacını artırmıştır.

• 13-16 yaş arasındaki kız çocukların günlük demir gereksinimi 24 mg’dır. Kızların regl (adet) dönemlerinde demir kayıplarının olması ve büyüme için demir gereksiniminin artması sonucunda demir yetersizliği anemisi sıklıkla ortaya çıkmaktadır.

• Normal erişkin bir kadın 28 mg demir tüketmesi gerekirken;

• Gebeler için 28+20 mg = 48 mg,

• Emzikli kadınların 28+5 mg = 33 mg demir tüketmeleri gerekir.