Gönül Dergisi | Kültür ve Medeniyet Dergisi Gönül Dergisi
Ergenlik dönemi, bedensel açıdan önemli fiziksel değişimlerin yaşandığı kritik bir gelişim dönemidir. Bu değişimler genetik ve hormonal faktörlerin etkisiyle gerçekleşir. Kızlarda boy uzaması, kilo artışı, göğüslerin büyümesi, yağ dokusunun artışı nedeniyle kalça ve uyluk bölgesinde belirginleşme gibi bedensel değişimler meydana gelir. Erkeklerde ise boy uzaması, kilo artışı, kas kütlesinin artması gibi bedensel değişimler meydana gelir. Bu hızlı bedensel değişimler ergenlerin bedenlerini algılamada zorluklar yaşamasına sebep olabilir.
Beden imajı, bireyin kendi vücuduna yönelik tüm algıları, hisleri ve düşünceleridir. Olumlu beden imajı, bireyin kendi bedenine yönelik kabul ve memnuniyet duygusudur. Olumsuz beden imajı ise bireyin bedeninin belirli bölümleriyle ilgili memnuniyetsizlik ve yetersizlik hissi ve ideal bir bedene sahip olmadığı düşüncesidir. Ergenlik döneminde kızlarda yağ dokusu artıp kalça ve göğüslerde büyüme meydana gelir, erkeklerde ise kas kütlesi artarak vücudun atletik bir şekil almasını sağlar. Kızlarda hızlı kilo artışları, erkeklerde ise vücudun beklenen atletik görünüme ulaşamaması; medya, sosyal medya, akran baskısı ve kültürel normların da etkisiyle olumsuz beden imajı duygusunu pekiştirebilir.
Olumsuz beden imajı ergenlerde sağlıksız beslenme davranışlarını tetikleyebilir. Ergenler, özellikle medya ve toplum tarafından dayatılan ideal vücuda ulaşabilmek için yeme alışkanlıklarını bilinçli ya da bilinçsizce değiştirebilirler. Bu durum çeşitli beslenme sorunlarını beraberinde getirir. Olumsuz beden imajı beslenme sorunlarını tetikleyebileceği gibi beslenme sorunları da olumsuz beden imajını tetikleyebilir. Olumsuz beden imajının ergenlerde yol açabileceği beslenme sorunları:
1- Yeme Bozuklukları
Yeme bozuklukları bireylerin yeme davranışlarını ve beden algılarını etkileyen psikolojik rahatsızlıklardır. Genellikle duygusal, sosyal ve biyolojik faktörlerin kombinasyonuyla ortaya çıkar. Olumsuz beden imajı özellikle ergenlik döneminde yeme bozukluklarının önemli bir risk faktörüdür. Aşağıda bu dönemde en sık rastlanan yeme bozukluklarına yer verilmişti.
• Anoreksiya Nervoza: Bireyin kilo almaktan yoğun bir şekilde korktuğu ve aşırı derecede zayıf olmasına rağmen kendini kilolu görerek yemek yemeyi ciddi şekilde kısıtladığı bir bozukluktur. Aşırı kilo kaybı, vücut ağırlığını kabul edilebilir bir seviyenin çok altında tutmaya çalışma, kendini sürekli kilolu hissetme ve beden algısında bozulma, aşırı egzersiz yapma veya yemek yemeyi tamamen reddetme gibi belirtileri vardır. Kalp problemleri, kemik erimesi, hormonal dengesizlikler gibi problemlere neden olabilir, ölümle sonuçlanabilir.
• Bulimiya Nervoza: Kişinin tekrar eden şekilde aşırı yemek yediği ve ardından kilo almamak için kusma, laksatif (bağırsak hareketlerini ve dışkılamayı artıran ilaç veya madde grubu) kullanma veya aşırı egzersiz yapma gibi yöntemlere başvurduğu bir bozukluktur. Kontrolsüzce aşırı miktarda yemek yeme atakları, utanç hissi ve bu davranışları gizleme çabası, yeme sonrası arınma davranışları (kusma, ilaç kullanma) gibi belirtilerinden söz edilebilir. Bulimiya Nervoza, diş minesinde aşınma, boğaz ve mide hasarları, dehidrasyon, elektrolit dengesizlikleri gibi problemlere neden olabilir.
• Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu: Kişinin kısa bir sürede çok fazla yemek yediği ve bunu kontrol edemediği ataklarla karakterize bir bozukluktur. Bulimiyadan farklı olarak arınma davranışları görülmez. Tıkınırcasına yeme sırasında kontrol kaybı, çok hızlı yeme, yemek yedikten sonra yoğun suçluluk ve utanç hissetme, fiziksel olarak aç olmadığında bile yemek yeme gibi belirtiler gözlenebilir. Obezite, diyabet, yüksek tansiyon, depresyon gibi problemlerle sonuçlanabilir.
2- Duygusal Yeme Davranışı
Olumsuz beden imajı ergenlerin duygusal stresle baş etmek için yemeğe yönelmesine yol açabilir. Duygusal yeme davranışı bu dönemde iki şekilde gözlemlenebilir:
• Stres veya Depresyon Kaynaklı Yeme: Kendi bedeninden hoşnutsuz olan ergenler bu duygunun yarattığı stresle başa çıkıp rahatlama sağlamak için sıkça sağlıksız yiyeceklere (abur cubur, şekerli yiyecekler) yönelebilirler. Bu durum uzun vadede kilo artışına ve diyabet gibi kronik rahatsızlıklara sebep olabilir.
• Aşırı Kısıtlama Sonrası Aşırı Yeme: Ergen olumsuz beden imajından kurtulmak için kendini aç bırakabilir. Bu durum bir süre sonra kontrolsüz yeme ataklarına yol açabilir.
3- Dengesiz Beslenme
Beden imajı ile ilgili memnuniyetsizlik, ergenlerde sağlıklı beslenme alışkanlıklarını bozabilir. Daha ideal bir vücuda sahip olmak için ergenler, aşırı kalori kısıtlaması ve tek tip diyete başvurabilirler:
• Aşırı Kalori Kısıtlaması: Ergenler hızlı kilo verip toplum tarafından idealize edilmiş vücuda ulaşmak için aşırı kalori kısıtlamalarına başvurabilirler. Bu durum besin ögesi yetersizliklerine (örneğin, demir eksikliği, vitamin ve mineral eksiklikleri), metabolizmanın yavaşlaması ve enerji düşüklüğü gibi sorunlara neden olabilir.
• Tek Tip Diyetler: Tek tip diyetler, belirli bir gıda grubuna odaklanarak diğer gıda gruplarını sınırlayan veya tamamen dışlayan diyetlerdir. Örneğin, yalnızca protein veya sadece meyve gibi sınırlı bir besin tüketimi öneren diyetler bu kategoriye girer. Bu tür diyetler, kısa vadede kilo kaybı sağlayabilir, ancak genellikle besin eksikliklerine yol açar ve uzun vadede sürdürülebilir değildir. Ayrıca, vücudun tüm besin ihtiyaçlarını karşılamadığı için sağlık sorunlarına yol açabilir ve metabolizmayı olumsuz etkileyebilir.
4- Hızlı Kilo Değişimleri
Hızlı kilo değişimleri, “Yo-Yo Etkisi” denilen kilo verme ve alma döngüsüne neden olabilir. Yo-Yo Etkisi, genellikle düşük kalorili diyetlerle hızlı kilo verme sonrası verilen kiloların hızla geri alınması ve bu döngünün sürekli tekrarlamasıdır. Sürekli kilo alıp vermek, metabolizmayı olumsuz etkiler ve kalp-damar hastalıkları riskini artırır. Ayrıca, ergenin beden imajını zedeleyerek ruh sağlığını olumsuz etkileyebilir.
Olumsuz beden imajının sebep olduğu beslenme sorunları uzun vadede çeşitli kronik sağlık sorunlarını beraberinde getirir. Bunların başlıcaları şöyledir:
• Obezite veya Aşırı Zayıflık
• Sindirim Sistemi Problemleri (örneğin, bağırsak bozuklukları).
• Bağışıklık Sisteminin Zayıflaması
• Hormonal Dengesizlikler (örneğin, adet düzensizlikleri, tiroid sorunları).
Ergenlik döneminde bireylerin yaşadığı olumsuz beden imajı beslenme sorunlarıyla birlikte birçok farklı sorunu ve rahatsızlığı yanında getirebilmektedir. Bu sebeple olumsuz beden imajı yerine olumlu beden imajının pekiştirilmesi hem fizyolojik hem de psikolojik sağlık açısından oldukça önemli ve gereklidir.
Olumlu Beden İmajı Geliştirmek İçin Neler Yapılmalı?
Olumlu beden imajı geliştirmek, ergenlerin kendileriyle barışık olmalarını ve sağlıklı bir öz saygı geliştirmelerini sağlar. İşte olumlu beden imajı geliştirmek için öneriler:
1- Kendini Kabul Etmeyi Teşvik Etmek
• Beden Çeşitliliğini Kabul Etmek: Her bireyin vücudunun farklı olduğunu ve ideal bir beden tipi olmadığını anlatmak.
• Kendi Güçlü Yönlerine Odaklanmasını Sağlamak: Bedenle ilgili olumlu özelliklere (güç, esneklik, sağlık) vurgu yapmak.
• Negatif Düşünceleri Sorgulamak: Kendini eleştiren düşünceleri fark edip bunları olumlu ifadelerle değiştirmeyi öğrenmesini desteklemek.
2- Sosyal Medya ve Medya Etkisini Yönetmek
• Medya Okuryazarlığını Geliştirmek: Sosyal medyada görülen görüntülerin gerçekliği yansıtmadığını, genellikle filtreler ve düzenlemelerle manipüle edildiğini öğretmek.
• Pozitif İçeriklere Yönelmek: Sağlıklı beden algısını destekleyen hesapları takip etmek, olumsuz etkileyen hesaplardan uzaklaşmasını sağlamak.
• Ekran Süresini Sınırlamak: Aşırı sosyal medya kullanımını azaltarak dış dünya ve gerçek bağlantılara öncelik vermek.
3- Sağlıklı Yaşam Alışkanlıklarını Teşvik Etmek
• Doğru Beslenme Eğitimi: Beslenme alışkanlıklarının kilo yerine sağlık odaklı olması gerektiğini vurgulamak.
• Beslenme ve Egzersizle İlgili Doğru Bilgiler Vermek: Sağlıklı olmak için aşırı diyet veya yoğun spor yapmaya gerek olmadığını, dengeli beslenme ve hareketin yeterli olduğunu anlatmak.
• Egzersizi Keyifli Hale Getirmek: Sporu bir zorunluluk olarak değil, eğlenceli bir etkinlik olarak görmek (dans etmek, yürüyüş yapmak gibi).
• Vücut İşlevlerine Şükretmek: Vücudun ne kadar güçlü ve işlevsel olduğunu fark etmek (örneğin, koşabilmek, yazı yazabilmek gibi).
4- Kendilik Değerini Güçlendirmek
• Hobiler ve İlgi Alanları Geliştirmek: Ergenlerin sadece fiziksel görünüşleriyle değil, yetenekleri ve ilgileriyle de değerli olduklarını hissettirmek.
• Başarıları Kutlamak: Küçük de olsa her başarıyı desteklemek ve övmek.
• Öz Şefkati Öğretmek: Ergenlere kendileriyle nazik olmayı öğretmek, hata yaptıklarında kendilerini suçlamamalarını sağlamak.
5- Profesyonel Destek Almak
Beden imajı ile ilgili ciddi kaygıları veya yeme bozukluğu belirtileri olan ergenler için bir uzmandan destek almak önemli ve gereklidir.
Olumlu beden imajı, ergenlerin genel ruhsal sağlığını güçlendiren bir unsurdur. Bu nedenle hem aile hem de eğitimciler, beden algısıyla ilgili doğru mesajlar vererek ergenlere rehberlik etmelidir. Unutulmamalıdır ki sağlıklı nesiller, güçlü değerler ve doğru rehberlikle büyür.
