Dijital Ortamlarda Okuduğunu Anlama / Dr. Sadık Ahmet Çetin

Dijital ortamlarda okuduğunu anlama becerisi üzerine çalışma yapmak hangi konular üzerinde yoğunlaşmayı gerekli kılıyor?
Dijital ortamlarda okuma yapmanın çok komplike bir durum olduğu ifade edilebilir. Dijital ortamlarda buna birtakım unsurlar neden olmaktadır. Bu unsurların en başında okuma materyalinin artık kâğıt değil dijital bir araç ve dijital bir ekran olması gelmektedir. Ayrıca dijital ortamların etkileşimli olması, çevrim içi erişim sağlaması, dikkat dağıtan birçok unsuru barındırması ve metinlerin birçoğunun dikey yönlü hareket etmesi geleneksel okumadan farklı olan unsurlardır. Dolayısıyla bu karmaşık yapıyla başa çıkmak için okuyucuların yeni okuma becerileri edinmesi gerekmektedir. İlk olarak okuyucuların dijital ortamlardaki okuma davranışları ve yaşadıkları temel problemler üzerine yoğunlaşmak gerektiği ifade edilebilir. Okuma davranışları için tercih edilen okuma içeriklerine, tercih edilen okuma araçlarına, okuma yapılan süreye ve okumada kullanılan stratejilere bakılabilir. Dijital okumada yaşanan problemler için ise okuma araçlarının, okuma uygulamalarının ve okuma ortamlarının (web sayfaları, sosyal medya, haber siteleri vb.) neden oldukları problemler üzerine yoğunlaşmak gerektiği söylenebilir.
Yetiştikleri teknolojik ortam itibarıyla Alfa ve Z kuşaklarında bu becerinin çok fonksiyonel olduğunu söyleyebilir miyiz? Bu durum, sizce dijital okumayı nasıl etkiliyor?
Alfa ve Z kuşakları için bu becerinin çok fonksiyonel olduğunu bazı durumlar açısından söyleyebiliriz. Bu durumlar yeni kuşakların dijital araçlarla ve dijital ortamlarla daha küçük yaşlardan itibaren etkileşim içinde olmaları, bu ortamlarla ilgili birçok şeyi bilmeleri ve bu ortamlara karşı ilgilerinin olmasıdır. Dolayısıyla Alfa ve Z kuşaklarının dijital okuma becerilerini daha işlevsel kullanabilecekleri söylenebilir. Ama bu tek başına yeni kuşakların dijital ortamlarda başarılı okuyucular olmalarını sağlayamaz. Bunun nedeni, okuma her ne kadar farklı ortamlarda gerçekleştirilse de okumanın doğası değişmemektedir. Bilginin görülmesi, tanımlanması, zihne aktarılması ve anlamlandırılması süreçlerinde bir fark yoktur. Sadece bilginin sunulduğu ortam farklılaşmaktadır. Sonuç olarak başarılı dijital okuyucular olmak için hem geleneksel okuma becerilerine hem de dijital okuma becerilerine sahip olmak gerekmektedir. Ayrıca dijital okumada başarılı olmak için sadece dijital ortamlara karşı değil, okumanın kendisine karşı ilgili olmanın da önemli olduğu gözden kaçırılmamalıdır.
Bu anlamda dijital okuma stratejilerinde neler var?
Okuma stratejileri okuma sürecini daha verimli hale getirmeye ve başarılı bir okumanın nihai hedefi olan anlamaya ulaşmaya yardımcı olmaktadır. Dijital ortamların okumaya getirdiği yeni boyutlar okuma stratejilerine de yansımıştır. Dijital ortamlarda geleneksel okuma stratejilerin tamamı kullanıldığı gibi dijital ortamlara özgü okuma stratejileri de kullanılmaktadır. Dijital okuma stratejilerine bakıldığında ise bu stratejilerin bazıları okuma araçlarının özellikleriyle bazıları ise okuma ortamının özellikleriyle ortaya çıkmıştır. Dijital okumaya özgü stratejileri sıralamak gerekirse bunlar “tarama yapma, seçme, kopyalama, yapıştırma, yakınlaştırma, uzaklaştırma, ekran görüntüsü alma, arama motorları kullanma, web sitelerine göz atma, web sitelerini kullanma, güvenilir bilgiyi seçme, bilginin doğruluğunu kontrol etme ve çeviri kullanma (dil öğrenmede)” olarak ifade edilebilir. Bununla birlikte dijital ortamlarda sıklıkla kullanılan geleneksel stratejiler için ise “göz atma, amaç oluşturma, vurgulama, bilinmeyen kelimeleri tahmin etme, çevrim içi sözlük kullanma, seçici okuma, bilgiler arasında ilişki kurma, anlaşılmayan yeri tekrar okuma ve değerlendirme” olarak sıralanabilir.
Dijital ortamlarda okuma becerilerinin kazanılması, medya okuryazarlığı ve seçicilik anlamında da güvenli bilgi akışı ve değerlendirme imkânı sağlayacaktır. Bu konuda düşüncelerinizi alabilir miyiz?
Dijital okuma becerileri bu ortamlarda okuma eylemini etkili, işlevsel ve bir sorun yaşamadan gerçekleştirmeye yardımcı olmaktadır. Dijital ortamlardaki yoğun bilgi ortamı ve bu ortamda birçok dikkat dağıtıcı unsurun olması etkili okuma becerilerine sahip olmayı gerektirmektedir. Ayrıca dijital ortamlarda okunacak içeriklerde seçici davranılması ve güvenilir bilginin tespit edilmesi önemli bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durum medya okuryazarlığıyla dijital okuryazarlık becerilerinin kesiştiği nokta olarak ifade edilebilir. Dijital ortamlardaki medya kaynaklarında yer alan mesajların eleştirel olarak değerlendirilmesinde ve mesajların doğru-yanlış olduğuna karar verilmesinde dijital okuma becerileri kullanılabilir. Dijital ortamlar herhangi bir konuyla ilgili yalan-yanlış birçok bilgi barındırmaktadır. Dolayısıyla dijital ortamlarda ulaşılan bilgilere şüpheyle yaklaşmak gerektiği söylenebilir. Ulaşılan bilgiler, birkaç farklı kaynaktan sorgulandıktan sonra doğru olarak kabul edilmelidir. Ayrıca güvenilir ve doğru bilgiye ulaşmak için kurumsal web sitelerindeki bilgilere daha çok itibar edilmesi gerektiği söylenebilir.
Dijital ortamın avantaj ve dezavantajlarına dair neler söylenebilir?
Dijital ortamların okuma için birçok avantajı olmakla birlikte bazı dezavantajları da vardır. Avantajlarına bakıldığında şunlar sıralanabilir:
Aranan bilgiler kısa sürede tespit edilebilir, her an ve her ortamda okuma materyaline ulaşılabilir, çevrim içi ortamların bütün imkânlarından faydalanılabilir, okuma materyalleri (kitap, dergi, gazete vb.) basılı olanlara göre daha ekonomiktir, okuma materyalinde bazı düzenlemeler (karakterleri değiştirme, yazıları büyütme vb.) yapılarak okuma daha verimli hale getirilebilir, bilgileri başka dosyalara aktarmak, kaydetmek ve göndermek kısa sürede yapılabilir.
Yeni yapılacak çalışmalarla dijital ortamların zamanla daha işlevsel hale gelmesi sağlanabilir.
Dezavantajlarına bakıldığında ise şunlar sıralanabilir:
Dikkat problemi, derin okuma problemi, uzun süreli okuma problemi, bazı okuma stratejilerini işlevsel kullanamama problemi (not alma vb.), okuma araçlarından, okuma uygulamalarından ve okuma ortamlarından kaynaklı problemler yaşanabilir.
Bu sorunlar üzerine eğilerek zamanla bunların üstesinden gelinebileceği söylenebilir.
Günümüzde dijitalleşmenin artık hayatımızın her alanına girmesi ve dijital bir çağda yaşıyor olmamız, zamanla okuma aracı olarak sadece dijital araçların ve okuma ortamı olarak dijital ortamların kullanılacağını göstermektedir. Dolayısıyla geleceğin okuma aracının “dijital araçlar”, geleceğin okumasının da “dijital okuma” olduğu gerçeği unutulmamalıdır.