Çocuk Gelişiminde Estetik Eğitimin Önemi / Eğitimci Nurcan Özbal

Estetik eğitim nedir, estetik eğitimin amacı nedir, estetik eğitime dair neler söylemek istersiniz?
Öncelikle Estetik kelimesinin tanımını yaparsak; “Felsefenin, güzeli, güzelliği konu alan aynı zamanda iyi, çirkin, hoş, yüce, trajik gibi güzellikle yakından ilişkili kavramları da içine alan ve doğal nesnelerde, insan ürünlerinde güzelliklerle ilgili yargı ve yaşantılarda söz konusu olan değerleri, tavırları, haz ve tatları analiz eden dalıdır.” Güzel kavramı ise, zevkin kontrolünden geçmiş, doğrudan kavranan ve zihni de tatmin eden mükemmel bir ahenktir. Bu tanımlamalarla estetik ve güzel kavramlarının birbiri içerisine geçmiş olduğunu, birbirini bütünlediğini görebiliriz.
Estetik eğitim, kendi başına bir eğitim biçimi değildir; çünkü kendine özgü özel bir konusu yoktur. Estetik değerler ayrı bir nesnel alan oluşturmayıp, insanlar tarafından duygusal olarak algılanabilen dünyanın özümlenişinden ortaya çıkmaktadır. Estetik eğitim, pratikte doğa ya da sanat yapıtları karşısında kendine özgü, onlardan hoşlanmak ya da onlardan zevk almak ve onları “güzel”, “hoş” gibi estetik değerlerle değerlendirmek anlamına gelir.
Eğitimin genel amacı, bireyde kişiliğin gelişmesine yardımcı olmanın yanında, bireyin içinde bulunduğu toplumsal grubun organik birliği ile uyumunu sağlamaktır. Bunu gerçekleştirebilmek için estetik eğitim gereklidir.
Estetik eğitimin amacı nedir dersek; estetik eğitim, çoğunlukla birlikte anıldığı sanatın tanımlayıcı bir özelliği olarak görülür. Çocuklardaki görsel algılama, diğer duyuşsal, bilişsel becerilerine göre öğrenmede en etkili olanıdır. Renk, çizgi, biçim, şekil, oran, uyum, simetri gibi özellikleri sayesinde çocukların haz alması sağlanır. Gelişiminin doğasındaki manevi gücü açığa çıkartır.
Estetik eğitim teknikleri; biçimlendirme, şiir-dram, el becerileri ve müzik-danstır. Bunun için de zihinsel süreçlerden düşünce, duygu, duyum ve sezgi işlevi gerekmektedir. Biçimleme duyumlarla, şiir-dram duygu ile el becerisi düşünce ile müzik-dans sezgi karşılanabilir.
Estetik eğitim öğrencilere neler kazandırmaktadır? Estetik bakış açısı nasıl kazandırılabilir? Eğitimde estetik bakış açısının kazandırılmasının önemi nedir?
Çocukların estetik duyguları ve hayal güçleri, çoğunlukla yetişkinlerin kapasitesini aşan harika bir öğrenme kaynağıdır. Çocukların sanatsal ve estetik zekâları, çoğunlukla yetişkin düşüncesinden öteye gider. Çocuklar kavramsal düşünmeyi oluşturmadan önce, dünyayı anlamak için herhangi bir türdeki sanattan doğal olarak keyif alırlar. Estetik eğitimin güçlü bir dayanağı sanatsal eğitimdir. Sanatsal eğitim, insanın dünyayla estetik ilintilerinin oluşması ve gelişmesinde özel bir rol oynamaktadır. Sanatın eğitsel işlevi, mantıksal kanıtlar, bakılacak örnekler yoluyla değil, daha çok insanların somut yaşam deneyimlerinin amaçlı bir doğrultuda ilerletilmesi yoluyla gerçekleşir; çünkü sanat insanın soyut yaşamı içinde duyup yaşayamayacağı şeyleri duyup yaşamasını sağlar.
Estetik eğitim, çocukların dürtüsel doğalarını tamamıyla açığa çıkarmaları konusunda en iyi destek olacaktır. Eğitimin sisteminde yer alacak bütünleştirilmiş sanat temelli müfredat vasıtasıyla sosyal, duygusal, ahlaki ve bilişsel yeterlilik dâhil olmak üzere zengin duyularını daha çok geliştirmelerine katkı sağlanacaktır.
Estetik eğitimde amaç, çocukların sadece sanatsal yeteneklerini değil, aynı zamanda onların tüm fiziksel ve zihinsel gelişimlerini ilerletmektir. Bu nedenle günlük yaşamlarında veya okulda estetik tecrübeyle iç içe olmaları konusunda cesaretlendirilmektedir. Resim yapma, masallar, aritmetik sanat ve hareket sanatı (ritm) gibi estetik etkinlikler; çocukluk döneminde, estetik dünya ile bağlantılı olarak çocukların zihinlerini zenginleştiren estetik öğretimin repertuarlarını sağlar. Estetik eğitim ile dilin estetik fonksiyonuna odaklanarak ve hayal güçlerine ilham vererek çocuklar estetik dünyaya davet edilir.
Çocukların zihinsel durumları özellikle iyi bir sözel kültürle ve edebiyat kalitesiyle zenginleştirilmiş estetik etkinliklerle desteklenmelidir. Estetik bakış açısı kazandırılan çocuk, estetik duygularının güzeli hatırlatmasından dolayı hayatında belli bir disipline ulaşır. Doğayı, eşyayı yalnız tanımak değil de onları güzellik düşüncesiyle, duygu ve heyecanla çağrışım yaparak ve küçükten beri bunu alışkanlık edinmiş olmak gerekir ki estetik eğitimin arzu edilen sonuçları alınabilsin.
Eğitim mekânlarının daha verimli olması adına nelere dikkat edilmeli? Eğitim mekânlarının estetiği öğrenci ve öğretmenleri nasıl etkilemektedir?
Çocukları estetik güzelliklere karşı uyarmak hem ailede hem de okulda geniş ve genel bir biçimde kullanılabilecek bir araçtır.
Fiziksel mekânların insanların motivasyonunu etkilediği düşünülerek okul binalarının, verimli bir eğitim sağlayabilecek, öğrencilere zevk verebilecek ve kendilerini güvende hissedebilecekleri şekilde tasarlanmaları gereklidir. Çocuk zevkiyle yetişkin zevki arasındaki farkı dikkate alarak sınıfları, ciddi ve ağır süslemelere boğmamak gereklidir. Sınıfların düzenlenmesini sabit ve hareketli olmak üzere iki kısma ayırmak mümkündür. Sabit düzenlemede öncelikle sınıfların ışık ve havasını sağlayacak pencerelerin büyük olması gereklidir. Tavan ve duvarların rengi açık, aydınlık ve huzur verici bir renk ile boyamak ve senede bir defa yenilemek sağlık ve estetik görüntü için gereklidir. Hareketli düzenlemelerde, sınıf içindeki oturma yerlerinin, kullanılan etkinliğin gerektirdiği şekilde yer değiştirilebilecek esneklikte olması, öğrenme etkinliklerinin olumlu şekilde gerçekleşmesini sağlayacaktır. Öğretmenler ve öğrenciler, kendi yetiştirdikleri bitkiler ile bakımını da üstlenerek sınıfları güzelleştirilebilirler. Sınıfın estetiği öğrencilerin beğenisine sunulmalı; öğrencilerin sınıfın estetiği ile ilgili görüş belirtmelerine ve değişiklik yapmalarına imkân sağlanmalıdır. Sınıf estetiğini, eşyaların birbiri ile renk, temizlik, simetri, yerleşim şekilleri bir bütün olarak oluşturur. Ayrıca, sınıfın sıcaklığı, sınıfların aydınlatılmasının yeterli olması gerekmektedir. Buna ilaveten, öğrenci sayısı, renk, ısı, ışık, temizlik, gürültü, görünüm eğitim de verimliliği ve öğrenci başarı düzeylerini etkileyen faktörlerdir. Renklerin, insanlar üzerindeki etkisi göz önünde bulundurularak okul ortamları için renkler özenle seçilmelidir. Kırmızı, sarı ve portakal renginin öğrencide uyarıcı etki yaptığını ve hareketliliği arttırdığını, mavi ve yeşilin ise rahatlamayı sağlarken, kütüphane, lavabo, koridor ve kafeterya gibi yerlerde bazı soğuk renklerin kullanılması rahatlatıcı etkileri nedeniyle yararlı olabilecektir.
Eğitimde estetiği uygulayarak, eğitim uygulamalarına ne gibi yeni bakış açıları kazandırılabilir?
Çocuklar kendi estetik potansiyellerini devam ettirmek için yeterince desteklenmedikleri zaman, günlük yaşamlarına nüfuz eden estetik tecrübelerini kaybederler. Çocuklar büyüdükçe; estetik tecrübeleri, yetişkinlerin çoğunlukla güzel sanatlarla ilgili olan estetik algılamalarına dönüşmeye başlar. Estetik bakış açısı kazandırılan çocuk, estetik duygularının güzeli hatırlatmasından dolayı hayatında belli bir disipline ulaşır. Estetik eğitimde bireysel özgürlük olduğu için çocuğun kişisel ve anlatımsal değerleri gelişir. Çocuk estetik faaliyetlere bedensel eylemlerinin de katıldığı süreç içerisinde kendisini ifade edebilme olanağı kazanır. İçinde bulunulan dünyanın kötü yönlerinden kurtulmak için öncelikle güzeli aramak ve bilmek gerekir. Bu da ancak kültür ve sanat eğitimiyle olabilir. Sanat eğitiminden kasıt büyük sanatçılar yetiştirmek değildir. Güzeli arayan, güzellik kaygısı ve estetik duyarlılık taşıyan insanlar yetiştirmektir. Estetik bilincin kazandırılmasından beklenen de: “Sözlerini bilen, güzel konuşan, güzel yazı yazan, davranış inceliğine sahip bireyler yetiştirmek”tir.
Estetik, estetik eğitim ve ahlak arasında nasıl bir bağlantı var?
Estetik eğitimin esas amacı bireyin her türlü düşüncesini, duygusunu ve eylemlerini güzellikle ortaya koymasını sağlamaktır. Güzel düşünüş, güzel davranış ortaya çıkarır. Güzel davranış ise güzel ahlakı oluşturur. Estetik eğitimin başlatıcısı ve sürdürücüsü olan öğretmen ve öğrencilerin her türlü düşünme ve eylemlerindeki güzelliğin somutlaştığı yer ahlaktır. Bu nedenle estetik bir eğitim kimi ahlaki ilkelerin yaşama geçirilmesi ile mümkündür. Çünkü insanın güzelliği ahlakında somutlaşır.
Estetik eğitim ile bireyde davranış duyarlılığı, güzel algısı; etkinliklere eklenen sanat ve estetik bakış açısı ile ileriki hayatının tüm alanına, düşüncelerine ve kişiliğine de yansıyacak estetik duyarlık kazandırılmış olacaktır. Dolayısıyla toplumda kendini bilen ve yaptığı işi neden güzel yapması gerektiğini bilen bireyler yetişmiş olacaktır. Hangi meslekten olursa olsun işini yapmış olmak için yapmayan, yaptığı işi güzel yapan birey olmalarına katkı sağlanmış olacaktır. Bir örnekle açıklayalım; bir tamircinin çağrıldığı yere gidip hızlıca işini yapıp gittiğini düşünelim. Ama bu tamirci randevusuna geç kalmış, ucuz malzeme kullanarak sorunun tekrar ortaya çıkmasına zemin hazırlamış ve hak ettiğinden yüksek miktarda ücret talep etmiş olsun. Bu tamirci evet iş görmüş, işi bitirmiştir. Ama işini güzel yapmış mıdır? Tabi ki hayır. İşte bahsettiğimiz bir işi güzel yapmak ya da yapmamak, estetik yapmak veya gelişigüzel yapmak ve bunun ne kadar önemli olduğu bu gibi durumlarda eksikliğini gösterir. Bizlerde “neden insanlar işini düzgün yapmaz” diye sürekli sitem ederiz.
“Öneriniz nedir?” derseniz. Eğitim ile daha doğrusu estetik eğitim ile öğrencilere davranış güzellikleri, ailede başlayarak okulda verilmeye devam etmeli; öğretmenlerin de katkılarıyla iyilik ve güzellikler sergileyen birey olmaları sağlanmalıdır. İlmi ve ahlaki duyguların güzel verilmesi ile de kendini bilen, güzel gören bireyler yetiştirilmelidir. Şu düstur da akılda bulundurulmalıdır. “Birey düzelirse toplum düzelir, toplum düzelirse dünya düzelir.”
Estetik Eğitim ile ilgili başka araştırma ya da çalışmalarınız var mı? Eklemek istedikleriniz var mı?
Öncelikle daha geniş bilgi edinmek isteyen, araştırma ve tez çalışmaları yapan, kaynak bilgilerine ulaşmak isteyen arkadaşlarımız “Estetik Eğitim” tez çalışmamıza Yök Tez Merkezi’nden ulaşabilirler.
Tez çalışmamızdan sonra “Eğitimde Estetiğin Gerekliliği ve Oluşumu Üzerine Bir İnceleme” başlıklı bir makalemiz yayımlanmıştır. Bu makaleye aşağıdaki linkten ulaşılabilir:
https://dergipark.org.tr/tr/pub/kusbd/issue/30549/318598
Ayrıca, yine tezimizden esinlenerek danışman hocam Prof. Dr. İsmail Aydoğan ile birlikte oluşturduğumuz akademik bir çalışma eseri olan “Eğitimde Nezaket” kitabı 2019 yılında Pegem Akademi tarafından yayınlanmıştır.
https://www.pegem.net/kitabevi/241162-Egitimde-Nezaket-kitabi.aspx
Eklemek istediğim bölümler var fakat fazlaca uzun olabilir. Yayımlanmış olan makale ya da tezden ulaşılarak “Eğitimde öğretmen ve öğrencinin güzel(estetik) davranışları” bölümünü okumalarını tavsiye ediyorum.