Ahlak ve Karakter Gelişiminde Spor / Doç. Dr. İlyas Görgüt

İnsanoğlunun teknolojik gelişim ile birlikte modernleşen hayatı, elde ettiği olumlu katkıların yanı sıra bazı noktalarda da özellikle insan profili olmak üzere olumsuz durumların oluşmasına neden olmaktadır. Bu olumsuz değişimin etkileri ise her geçen gün daha tehlikeli seviyelere ulaşmaktadır. Zira artık kuşaklar birbiri ile iletişime geçemez, birbirini anlayamaz hale gelmişlerdir. Bir kuşak için uygun görülmeyen davranışlar başka bir kuşak için yapılmasında mahsur görülmeyen ve sıradan davranışlar haline gelmiştir. Ortaya çıkan bu iletişim sorununu yani kaynağını tanımama veya kaynağı ile çatışma durumunu önleme ve düzeltme gayreti, toplumun en küçük yapı taşı olan aileden başlayarak sistem içerisindeki ilgili tüm paydaşların öncelikli amaçları arasında ön plana çıkmaya başlamıştır. Çünkü sağlıklı toplumlar her yönüyle sağlıklı bireylerden oluşur; insanı yaşat ki devlet yaşasın gibi görüşlerden yola çıkarsak ilk önce bireyi geliştirmeyi amaçlamak bu doğrultuda önlemler alıp bu önlemlerin de etkinliğini denetlemek önem arz etmektedir. Bu kapsamda ülkemizde teorik ders müfredatlarına ahlak, karakter ve değerler eğitimine yönelik temel kavramlar ve bunları kazandıracak uygulamalar yerleştirilmeye başlanmıştır. Ancak bireyi bir bütün olarak geliştiren beden eğitimi dersleri genel anlamda da spor kavramı gibi uygulamalı alanlar yapılmak istenen önleme, düzeltme ve geliştirme faaliyetleri için daha etkin alanlar olarak karşımıza çıkmaktır.
Spor; cinsiyet, ırk, dil, din ayrımı gözetmeksizin bütün kesimlere hitap eden bir anahtar, entegrasyon yolu olup hoşgörüsüzlük, yabancı düşmanlığı ve ırkçılıkla mücadele için de bir araç olarak kabul edilmektedir. Bireylerin topluma uyum ve motivasyonlarında, toplum içerisinde aktif rol almalarında, eşitlik, katılım, saygı ve adalet gibi değerler sporun doğası içerisinde yer almaktadır. Dolayısıyla spor karakterini dürüst, adil, sorumlu, saygılı ve merhametli gibi değerler tanımlamaktadır. Özellikle saygı ve dürüstlük kavramları sporun karakter oluşturması açısından temel yapı taşları yani birçok değerin önceli olarak görülmektedir. Spor ortamlarında el sıkışma, takım arkadaşına veya rakibe yardım etme ve dinleme gibi davranışlar saygı göstergesi; bunların aksine alay etme, bir antrenör veya hakeme bağırma, hile yapma veya skor olarak geride olan takıma karşı oyun şiddetini arttırma ise saygısızlık davranışı olarak görülmektedir. Yine dürüstlük ise antrenmanlara zamanında gelme, antrenman için hazır olma, antrenörün uygulamalarına bağlı kalma ve oyun/antrenman ortamlarında performans olarak elinden gelen en iyi performansı göstermektir.
Spor özgürlük ve eşitlik içermekte, herkes için geçerli kuralları olan spora, kişiler kendi istekleri ile katılmakta ve bu sayede spor yoluyla sorumluluk ve özsaygı kabulü oluşmaktadır. Yani bireylerin takım halinde hareket etmesi gerektiğinden ve mecburiyetten ziyade gönüllülük söz konusu olduğundan spor ile ilgilenen kişilerin gönüllü çalışmaya ve yardımlaşma kurumlarına bağışta bulunmaya daha yatkın olduğu görülmektedir. Yine spora katılım ile kişiler engelleri aşmayı, kendi kontrolünü geliştirmeyi, takım arkadaşları ile işbirliği, müzakere, ahlaki çatışmalara çözümler sunmayı öğrenme, adalet, sportmenlik, takım sadakati, takım çalışması, sorumluluk, itaat, saygı, dürüstlük, fair play ve şefkat gibi erdemlere bağlı davranış göstermeyi öğrenmektedirler. Bu yönüyle genç yaşta yapılan spor, kişinin geleceğini şekillendirmede önemli bir konumdadır. Kazanmak için içgüdüsel psikolojiyi kullanan ve sosyal yönü de ağır basan spor sayesinde birey, iyi bir skor elde etmek için diğer takım arkadaşlarıyla nasıl etkileşimde bulunacağını ve rakibini medeni bir şekilde nasıl yeneceğini öğrenmekte, ilerleyen yıllarda da kazandığı bu özelliğini gruplarla iletişim kurmada kullanmaktadır.
Birey sporda başarılı olmak istiyorsa asıl ihtiyacı olan şey disiplin ve kendini tanımaktır. Bu durumu hızlı bir şekilde kavrayan kişi çabuk öğrenmekte ve zirveye ulaşmak için daha motive olmaktadır. Zirveyi hedeflerken, takım lideri olma yolunda ilerleme fırsatı elde etmesi sonraki yıllarda iş bulmak ve kariyerinde yükselmek için rekabette nasıl ustalaşacağını bilerek hareket etmesine yardımcı olacaktır. Yine spor ortamında bireyin yeri geldiğinde risk alması ve en uygun kararı vermesi sonraki yaşamına da yansımakta, iş ortamında karşılaşacağı benzer senaryolarda nasıl davranması gerektiği konusunda daha tecrübeli hale gelmektedir.
Bireylerin ahlak ve karakter gelişiminde spor veya fiziksel aktivite ortamında bulunmalarının yeri ve önemi azımsanmayacak bir noktadadır. Bireylerin toplum içerisinde yer bulabilmeleri, toplum tarafından kabul görmeleri noktasında sahip olması gereken birçok temel insani değerin temelini oluşturacak davranış ve tutumların kazandırılması spor yoluyla sağlanabilmektedir. Kişinin ahlaki yapısı, sahip olduğu karakter ve taşıması gereken değerlerin temeli, öncelikle ailede atılmakta, sonrasında ise sosyal çevre ile birlikte okul ve antrenman ortamlarıyla büyük oranda desteklenmektedir. Bu nedenle bireyin ahlak ve karakter gelişimi içerinde yer alan ilgili tüm paydaşların gerekli yardımları sağlaması, eleştiriden ziyade övgü ile birlikte zayıf yönlerin gelişimini ön plana çıkarması, uygun spor ortamı oluşturması, iletişim kanallarını açık tutarak spor ortamındaki bireylerin sosyal uyum ve birlikteliklerine katkı sağlaması gerekmektedir. Hiç şüphesiz ki katkının dikkatli bir şekilde sunulması davranışın olumlu ya da olumsuz olarak ortaya çıkmasına neden olacaktır. Yani galibiyetten ziyade spor yapmanın ön plana çıkarılması durumunda, istenen olumlu davranış ve tutumlarının sergilenmesi çok yüksek bir ihtimal iken galibiyeti tek koşul olarak dikte etmek, kişinin olumsuz, kabul görmeyen yani dışlayıcı etki yaratacak davranış ve tutum sergilemesine yol açacaktır. Bu nedenle bireyin ilerleyen yıllardaki hayatına, mesleki ve sosyo-kültürel yaşamına etki edecek yani ahlaki duruşunu şekillendirerek toplumda sergileyeceği karakteri oluşturacak temel yapıların kazandırılmasında spora başvurulması, araştırmacıların alana yönelmesi ve yapılacak çalışmalarla kamuoyunun dikkatlerinin bu alana çekilmesi gerekmektedir.