‘RAYLI DEVRİM’ / Bursa B.B. Başkanı Recep Altepe

ORDUNUN BİNEK OTOMOBİL İHTİYACINI KARŞILAMAK AMACIYLA, 1961 YILINDA 4,5 AY GİBİ KISA SÜREDE ÜRETİLEN ‘DEVRİM’ OTOMOBİLİNE BENZİN KONMASININ UNUTULMASI YÜZÜNDEN YERLİ OTOMOBİL ÜRETİMİ TARİHİN TOZLU RAFLARINDA YERİNİ ALIRKEN, BURSA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ YERLİ TRAMVAY ÜRETİMİYLE TARİHİ YENİDEN YAZDI. BURSA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ’NİN ÖNCÜLÜĞÜNDE BURSA SANAYİSİ TARAFINDAN ÜRETİLEN YERLİ TRAMVAYLAR, ÖNÜMÜZDEKİ AYDAN İTİBAREN BURSA CADDELERİNDE ÇALIŞMAYA BAŞLAYACAK.

BİR ‘DEVRİM’ HİKÂYESİ
Devlet Demiryolları Fabrikaları ve Cer Dairelerinin yönetici ve mühendislerinden 20 kadarı 16 Haziran 1961 günü Ankara’da bir toplantıya çağrıldılar. Toplantıya başkanlık eden Genel Müdür Yardımcısı Emin Bozoğlu, Ulaştırma Bakanlığı’ndan alınan bir yazıyı okudu. Yazıda “Ordunun binek araç ihtiyacını karşılayacak bir otomobil tipinin geliştirilmesi” görevinin TCDD İşletmesine verildiği ve bu amaçla 1.400.000.TL ödenek ayrıldığı belirtiliyordu.
Verilen termin 29 Ekim 1961, yani tanınan süre 4,5 aydı… İmkânsız denileni başaran ekip, Türk mühendisliğinin simgesi olan 2 adet devrim otomobilini üretmeyi başardı. Ve 29 Ekim sabahı, Devrimler motosikletli oldukça kalabalık bir trafik ekibinden oluşan eskortun arasında yola çıktı. Eskorttakiler, benzin alma işinden haberleri olmadığı için benzinliğe uğramadan yola devam ettiler. Meclis’ in önüne gelindiğinde durum anlaşıldı, acele getirilen benzin 1. arabaya kondu. 2 numaraya konacağı sırada Cemal Paşa Meclis’in önüne gelmiş ve Anıtkabir’e gitmek üzere 2 numaralı Devrim Otomobiline binmişti. Yola çıkıldı. Fakat 100 metre kadar sonra motor öksürerek durdu. Cemal Paşa’nın “Ne oluyor ?” sorusuna, direksiyondaki Yüksek Mühendis Rıfat Serdaroğlu “Paşam, benzin bitti” cevabını verdi. Paşa’dan özür dilenilerek 1 numaralı Devrim’e geçmesi rica edildi. Buna uyan Cemal Paşa Anıtkabir’e bu otomobil ile gitti. İnerken ünlü “Batı kafasıyla otomobil yaptınız ama doğu kafasıyla benzin ikmalini unuttunuz.” Sözlerini söyledi. Ve Türk mühendisliğinin gücünün simgesi olanDevrim, tarihin tozlu rafları arasındaki yerini aldı.

‘RAYLI DEVRİM’ ISRARI
Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Altepe’nin 29 Mart yerel seçimleri öncesi gündeme getirdiği ve seçim vaatleri arasında yer alan yerli tramvay üretimi, çıkış noktası bakımından ‘devrim otomobilinin’ hikâyesiyle büyük benzerlikler taşıyor. ‘Devrim otomobili’ nasıl ordunun binek araç ihtiyacını yerli imkânlarla karşılamak iddiasıyla gündeme geldiyse, yerli tramvay da özellikle nüfusu milyonu aşan kentlerdeki raylı sistem araçlarının yerli imkânlarla üretilmesini ön görüyordu. Bursa’daki raylı sistem hatlarında kullanılan ve Almanya’dan ithal edilen bir araca yaklaşık 8 milyon TL ödenmesi üzerine harekete geçen Başkan Altepe, bu paranın yurt içinde kalması için seçimlerin ardından harekete geçti. Günümüzde artık tüm kentlerin raylı sisteme yöneldiğini ancak raylı sistem araçlarının ise mecburen yabancı firmalardan temin edildiğini dile getiren Başkan Altepe, “Bugün 28 metrelik bir vagona 8 milyon TL ödüyoruz. Yani 4’lü bir katarın bize faturası 32 milyon TL. Bu nedenle kendi aracımızı üretmek zorundaydık. Hem daha ucuz hem de daha kaliteli üretebileceğimize inanıyorduk. En azından tramvaya ödenen paranın tamamının yurt içinde kalacak olması bile ülke ekonomimiz açısından büyük önem taşıyor. Biz bunları söylediğimizde kimse inanamıyordu. Şimdi ise yazılımından üretimine kadar tamamen Türk mühendislerinin eseri olan tramvay ortada” dedi.

TAM BİR BURSA MARKASI
Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Altepe’nin danışmanı ve aynı zamanda yerli tramvay proje direktörü olan Taha Aydın, bir ilki gerçekleştirmenin hiçbir zaman kolay olmadığını ancak çok çalışma ve sabırla Bursa’da bir ilki hayata geçirdiklerini söyledi. Başlangıçta belediye üzerinden projeyi yürütmeye başladıklarını dile getiren Aydın, “Belediye’nin ulaşım şirketi Burulaş bünyesinde yapılması inisiyatifi gelişti. Ancak baktık ki sistem mevzuata uymuyor. Mesela, bir parça alınacak, teklifler alınıyor, ihale yapılıyor, sonra ihalenin 45 gün olan askıda kalma süresi bekleniyor. Eleman almak dert, sistemi mevzuata uydurmak zor. Kısacası bürokrasi ile boğuşmaya başladık. Baktık olmayacak, bu işin özel sektör eliyle yapılmasına karar verildi ve 2,5 yıl gibi kısa zamanda büyük bir mesafe kat ettik. Şase sistemini tasarladık, mekanik ve elektronik sistemler senkronize edildi. Yürür aksamı yapıldı. Prototip araç üretildi ve yurtdışında testlerden geçti. Ürettiğimiz tramvayın raylar üzerinde yürüdüğünü görünce bebeğinin ilk yürüdüğünü gören baba gibi mutlu olduk. Sonrasında uluslararası standartlara uygun aracımızı ürettik ve tüm üretim belgelerini aldık.” Diye konuştu.

BİZE GÜLÜYORLARDI
Tramvay üretimini yapan firmanın Ar-Ge Merkezi Mekatronik Müdürü ve Yerli Tramvay Yazılım Sorumlusu Levent Utku, demiryollarına ait hiçbir bilgileri olmadan başladıkları projede, şimdi ise demiryollarına ait tüm standartlara hâkim olduklarını söyledi. Yurtdışında tramvay ve vagon üretimi yapan firmaları tek tek gezdiklerini ve üretim safhaları hakkında bilgiler aldıklarını belirten Utku, “Yurtdışında görüştüğümüz firmaların yüzde 80-90’ı bize gülüyordu. ‘Bunlara bir kere mal satalım, paramızı alalım, bunlar nasıl olsa bunu yapamayacaklar.’ diye yaklaşıyorlardı bize. İki yıl önce biz onlara ‘Nasıl üretiyorsunuz?’ diye soruyorduk. Aradan üç yıl geçti. Şimdi onlar bize ‘Nasıl ürettiniz?’ diye soruyor.” dedi.

60 BİN SATIRLIK YERLİ BEYİN
Tramvay üretiminin otomotiv üretimine göre çok farklı olduğunu ve tramvayda sistemin tamamen yazılım üzerine kurulduğunu belirten Utku, “Tramvayın bir ana yazılımı var, bir de mesela kapılar, aydınlatma, klimalar, fren sistemi gibi her unsurun kendi içinde bir yazılımı var. Bir tramvay yaklaşık 60 bin satırlık kontrol yazılımından oluşuyor. Biz uzun uğraşlar sonucunda bu yazılımı gerçekleştirmeyi de başardık.” dedi. Treni yöneten her şeyin yazılımdan ibaret olduğunu ifade eden Yerli Tramvay Yazılım Sorumlusu Levent Utku, “Eğer bu yazılımı dışarıya verirseniz, tramvayın beyni dışarıya bağımlı olur. Sonradan onu millileştiremezsin.” diyerek Türk yazılımının önemine vurgu yaptı.

ULAŞIMINDA YENİ BİR ÇAĞ BAŞLIYOR
Büyükşehir Belediyesinin Heykel – Garaj T1 tramvay hattında kullanacağı araçlar için açtığı tramvay ihalesine en uygun teklifi veren Durmazlar firması, önümüzdeki aydan itibaren yerli tramvayları Büyükşehir Belediyesine teslim edecek. Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Altepe, imzalanan sözleşme ile Bursa’nın şehir içi ulaşımında yeni bir çağın başlayacağını belirterek, dünya standartlarındaki 6 adet yerli tramvayın Heykel – Garaj tramvay hattında çalışacağını söyledi. Büyükşehir Belediyesi ile Durmazlar firması arasında yapılan tramvay sözleşmesi öncesi Türkiye’nin ilk yerli tramvayı, Burulaş’ın test pistinde basına tanıtıldı.
Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Altepe ve Durmazlar firması sahibi Hüseyin Durmaz’ın da katıldığı törende, basın mensupları ve davetliler yerli tramvayla kısa bir tur attı. Şehir içi tramvay hatlarının Bursa’nın 100 yılı aşkın bir hayali olduğunu belirten Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Altepe, bu hayali gerçekleştirmenin de kendilerine nasip olduğunu söyledi. Kent merkezini demir ağlarla örme çalışmalarının hızla devam ettiğini dile getiren Başkan Altepe, “Raylı sistem araçlarının Türkiye’de üretilebileceğini, böylelikle kaynakların yurt dışına çıkışının önlenebileceğini söylediğimizde kimse inanmamıştı. Danışmanım Taha Aydın’la bu konuda sanayicilerimize yön verildi ve bizim taleplerimize cevap veren firma da makine üretiminde dünya firması olan, güçlü bir Ar-Ge merkezine sahip kendini bu alanda ispatlamış Durmazlar firması oldu. İki yıl gibi kısa sürede prototip aracı ürettiler ve dünya standartlarındaki araçlar için 2 ay önce de üretim belgelerini aldılar. Açtığımız ihaleye de en uygun teklifi veren onlar oldu. Süreç geçtiğimiz hafta tamamlandı, bugün de sözleşme imzalıyoruz. Kent içi ulaşıma büyük konfor getirecek olan, gürültüsüz, hava kirliliğine yol açmayan tramvaylar bu yaz Heykel – Garaj tramvay hattında kullanılmaya başlayacak. Aldığımız 6 adet tramvay, önümüzdeki günlerde teslim edilmeye başlanıcak. Ben böyle bir üretimi gerçekleştiren ve ihalede en uygun teklifi veren firmamızı kutluyorum. Bu araçlarla Bursa’nın diğer kentlere de örnek olacağına inanıyorum.” diye konuştu.

İLK İHRACATIMIZI BİLE YAPTIK
Türkiye’nin ilk yerli tramvayını üreten Durmazlar firması sahibi Hüseyin Durmaz da Türkiye’nin 210 yıl geç kaldığı birsektörde, araç üretimini gerçekleştirmenin mutluluğunu yaşadıklarını söyledi. Projeye başladıklarında olur mu olmaz mı, diye çok heyecanlandıklarını dile getiren Durmaz, “Ekibimizdeki fizik mühendisinden yazılım mühendislerine kadar tüm genç arkadaşlarımız büyük bir heyecanla çalıştı. Ülkemizde artık yeni bir sektör doğuyor. Böyle bir projeyi hayata geçirmek için 50 milyon Euro’luk bir yatırım gerekir. Ancak biz makine sektöründe sahip olduğumuz yılların birikimi ile 20 milyon Euro’luk yatırımla üretimi gerçekleştirdik. Kısa bir zamanda da önemli bir mesafe aldık. İtalya’nın hızlı trenlerini yapan Fransız Alstom firması hızlı trenlerin ana gövdelerini bize yaptırmaya karar verdi. Bu alandaki ilk ihracatımızı da 7 Nisan’da yapmış olduk. Bu araçlar 2 milyon 200 bin Euro’ya satılırken, biz yerli üretimle 1 milyon 599 binEuro’ya satmış oluyoruz. Bu aracın yerlilik oranı yüzde 49 ile 51 arasında ama yakında tamamı yerli olacak. Rahmetli babam Ali Durmaz, ‘40 yaşında olsam araba fabrikası kurardım.’ derdi. Biz onun evlatları olarak 4-5 kişi taşıyan otomobil değil, 250 kişi taşıyan tramvayları ürettik. İnşallah bizden sonraki nesiller uzay mekiği üretirler.” dedi.