Tatlı Bir Mahkûmiyet: Kendini Aşma Yolculuğu / Dr. Ayşenur Karahan Yabanıgül

“Kendini Aşma” kavramı ne anlama geliyor? Siz bu kavramın psikolojik, sosyolojik, epistemolojik, teolojik, tasavvufi dayanaklarından bahsediyorsunuz. Gerçekten de çok kıymetli konu ve yaklaşımlar bunlar. Gönlünüzce bahseder misiniz?
Kendini aşmak her insanın doğasında bulunan bir niteliktir. Ve tatlı bir mahkûmiyettir. Zorunluluktur aslında. Benliğin sınırlarını çok boyutlu şekillerde genişletmek olarak tanımlayabileceğimiz bu kavram, insanların gelişime dayalı güçlü yanlarını vurgulamaktadır. Fiziksel, duygusal ve ruhsal gelişim sürecinde bütüncül bir sağlık, esenlik ve şifa perspektifine odaklanmaktadır. İnsanların refaha nasıl ulaştıklarını ve bunu nasıl sürdürdüklerini anlamakla ilgili bir kavramdır diyebiliriz.
Genel manada, yaşamın amacı, uyum duygusu, benlik sayısı, umut, olumlu duygulanım, esenlik, duyarlılık, sosyal bağların kuvvetliliği, benliğin ötesine geçebilme, “biz” bilinci gibi kavramlarla ilişkili olduğu gözlemlenmiştir.
Bireyin duygu, düşünce ve davranışlarını anlamada kendini tanımanın çok önemli olduğunu düşünmekteyim. Bu tanıma yolculuğunun seyrini süreç içerisinde kendini gerçekleştirme, kendini aşmışlık, potansiyelini ve özelliklerini tam kullanan kişi olma süreçlerini ve özelliklerini incelemiş olduk. Alanımıza ihtiyaç olduğunu düşündüğümüz bir konu ile katkıda bulunmak istedik.
Kendini aşma kavramının özelliklerinde neler var? Kendini aşan bireylerin kişilik özellikleri için neler söylenebilir?
Biz aslında “Kendini aşan bireylerin öz aşkınlık süreci nasıldır?” sorusuyla başladık. Kendini aşan bireylerin şahsiyet özellikleri nasıl bir yapıda oluşuyor? Kendini aşan bireyler kendi gerçekliklerini nasıl tanımlamakta ve dışarıdan nasıl anlamlandırmaktadır? Ve bu bağlamda şahsiyet, gelişim, örüntü ve süreçleri nasıl gerçekleştirmektedir? Değişen koşullara nasıl tepkiler verdikleri ve sonuçlarının neler olduğu da merak ettiğimiz sorulardı.
Bu manada şahsiyet bütünlüğü, var oluş değerleri, kişilik özellikleri, hayat stratejileri donuk deneyimle incelediğimiz boyutlar oldu. Bunlar da çoklu alt boyutlardan oluştu. Ama kısaca kişilik özelliklerini şu şekilde özetleyebiliriz:
-Kişisel farkındalık
-İletişim kuvveti
-Başarı odaklılık
-Vazife bilinci
-İlmî birikim
-Halis niyet
-İrade
-Duyarlılık
-Merhamet
-Tevekkül
-Vicdan
-Adalet
-Diğerkâmlık
-İtidal
-Güven
-Cesaret
-Şeffaflık
-Tevazu
-Cömertlik
-Sabır
-Şükür
-Şefkat
-Sıradışılık
-Aileye verilen değer
Bu insanların hayat stratejilerine dair bir modelleme yaparsak neler söylenebilir?
Kendini aşan bireylerin hayat stratejilerine baktığımız vakit, başa çıkma stratejileri, psikolojik dengeye erişim metotları ve duygu durumlarını düzenleme teknikleri karşımıza çıktı.
Kendini aşan bireylerin iradî olarak doğru bilginin peşinden gittikleri, iradelerinin arkasında ise hâlis niyetlerinin olduğu, azmin hayatlarında önemli bir yer teşkil ettiği ve bu altyapının sonrasında bir kazanım olarak duygu durum düzenliliği ve iç hürriyetin oluştuğu gözlemlenmiştir. Öte yandan duygusal başa çıkma teknikleri olarak akıl yorulduğunda bedenin yorulmasını, beden yorulduğunda aklın yorulmasını salık vererek akıl, kalp, beden, ruh boyutlarında dengenin önemi vurgulanmıştır.
Kendini aşan bireylerin hayat stratejilerine baktığımızda şu şekildedir: İç hürriyete ermek, ibadette devamlılık, iç diyalog, problem çözme becerisi, uyku hijyeni, kendi kendini onarmak, kendiyle meşgul olmak, azim, duyguların ifadesi, farklı bakmak, dönüşüm, farkındalık, gayret, idrak, kabul, rıza göstermek, tekâmül, dua etmek, Kur’an okumak, ibadete yönelmek, nefes egzersizi, doğru bilgi ışığında hareket etmek, sakin kalmak, hayırda meşgul etmek, halis niyet, ihlas, irade.
Bir diğer boyut ise zaman yönetimi metotlarıdır. Birçoğunun dünya ve ahiret yaşamı ile bir bütünsellik kurdukları gözlemlenmiştir. Yani bu dünya hayatının gerektirdiği şekilde niceliksel zamanı iyi değerlendirme ve ötesinde ahiret gereği de niteliksel boyutunun altı çizilmiştir.
Her ikisinin dengesinin tevhidin ve adaletin sağlanmasını beraberinde getireceğinden bahsedilmiştir. Zamanı israf etmemeyle ilgili gayretle olmanın önemiyle ilgili aile sosyal hayat dengesinin sağlanmasına olan katkısına cesaret, hikmetle bakmak, iffetli olmak, hakkaniyet, merhamet, adalet, insaf, yerli yerinde duruş gibi birçok hayata yön veren değerlerin gerekliliğine kadar konunun geniş bir yelpazesi tespit edilmiştir.
Yaşadıkları doruk deneyimler, örnek aldıkları şahsiyetler var mıdır? Bunlar kaçınılmaz mıdır?
Derdini aşan bireylerin doruk deneyimleri, kendini aşan bireyler tarafından aşkın haller, coşkunluk, verme ahlakı gibi kavramlar çerçevesinde değerlendirilmiş ve yorumlanmıştır.
Kalbe yaklaşmanın, rızaya geçiş yapmanın, yetinmenin, dinginliğin, kabullenişin, halden öteye geçebilmenin, hakikati müşahede edebilmenin, birlik için çalışmanın, doğru bilgiyle donanmanın, taşkınlıktan sonra durgunluğun hikmetinin, olma bilincinin doruk deneyimlere kapı araladığı vurgulanmıştır.
Bununla beraber manevi doyuma ulaştıran yollar boyutu altında da gözlemlenen bazı değerler şunlar olmuştur:
İhlasın önemi, aşkınlık, rüyanın önemi, vicdanın önemi, ontolojik güvence, ilimden irfana yolculuk, niyetin, gayretin ve teslimiyetin önemi, toplumsal bilinç, vazife bilinci, tevhid bilinci, kulluk bilinci, halk deyişlerinin hikmeti, evliyaların desteği. Bunun yanı sıra örnek aldıkları şahsiyetler her an, her yaş dönemlerinde mevcuttur. Ve o şahsiyetlerin güzel değerleri her zaman kendilerine öncülük etmiştir. Modelsiz olmaz.
Bahsettiğiniz tüm bu konular aslında bir eğitim metodolojisini hayata geçirmeyi toplumsal ve bireysel fayda açısından kaçınılmaz kılıyor ama bu hiç de kolay değil. Bu konudaki önerilerinizi alabilir miyiz?
Özellikle öğretmenler ve okul yöneticileri başta olmak üzere, eğitimin tüm paydaşları tarafından kendini geliştirme ve aşma ile ilgili hizmet içi eğitimler verilebilir, bu konuda bilinç arttırma çalışmaları yapılabilir.
Eğitim kazanımlarında rol model olma ve örnek alma konusunda daha bilinçli bir değerlendirme yapacak şekilde geliştirilebilir.
Öğretmen yetiştirme programlarında ve üniversitelerin eğitim bilimleri fakültelerinde eğitim içeriği ve müfredatta kendini aşma kavramına daha fazla yer verilebilir.
Araştırma sonuçları kendini aşmanın tasavvufi ve dinî bağlamının mütevazılıkla eşleştirildiğini göstermektedir. Ancak eğitim bilimlerinde bunu aynı zamanda pragmatik şekilde faydaya çevirecek yöntemler üzerinde öğretmenler ve veliler ile zümre çalışmaları yapılabilir.
Eğitim bilimlerinde geçmişten günümüze gelen yöntem ve öğretim teknikleriyle kendini aşmanın unsurlarının eğitim yönetimindeki pozitif uygulamaları arasındaki ilişkileri arttıracak uygulamalar, sosyal faaliyetler gerçekleştirilebilir.
Toplumun okula ve üniversitelere giden kesimi dışındaki kesimlerde de kendini aşma kavramının toplumsal yararlarını sağlayacak olan eğitim ve bilinçlendirme çalışmalarına yer verilebilir.
Kendini aşma konusunun önemli aşamalarında biri olan örnek olma ya da “hal ile davet” karşısında toplumun her kesimine olumlu örneklerin ulaşması için gerekli destekler verilebilir.