Çocuklara Masal Anlatırken Nelere Dikkat Edelim? / Eğitimci – Masal Anlatıcısı Havva Irmak

Havva Hanım sizi tanıyabilir miyiz?
Merhaba, ben Havva Irmak. 15 yıla yakındır Diyanet İşleri Başkanlığında Kur’ân-ı Kerîm ve Değerler Eğitimi öğretmeni olarak görevime devam ediyorum. İlahiyat fakültesi mezunuyum, İslam Felsefesi alanında master yaptım. Devamında Uluslararası Hikaye Anlatı Merkezinde Anlatıcılık Eğitimi, sonra Drama ve Tiyatro Eğitimi aldım. Kızım Zeynep Zühre’yle beraber yaklaşık üç yıldır kütüphanelerde masal anlatıyorum. Drama (oyun) ve Masal Anlatıcılığı üzerine çocuklarla ve büyüklerle masal atölyeleri, eğitimler düzenleyip masallar anlatıyorum. Kültür Turizm Bakanlığı Desteğiyle hazırlanan, kızımın hayal dünyasında şekillendirdiği Bahar Getiren Masal isminde bir çocuk kitabımız var. Diyanet TV’de Çocukça Masallar ve Hikayeler programını hazırlıyor ve hikayeler anlatıyorum. Aynı zamanda Masalcı Havva Irmak isminde Youtube kanalında kızım Zeynep Zühre’yle masal anlatıyoruz. Değerler eğitiminde masalları önemsiyor ve Masallar Meseller Değerler başlığıyla Türkiye’de birçok okul, kurum, bakanlıklar, üniversite ve farklı eğitim kuruluşlarında seminerler verdim ve vermeye devam ediyorum. Çeşitli dergi, gazete ve edebiyat sayfalarında masal üzerine yazılar yayınlıyorum. Yazmayı ve anlatmayı seviyorum. Hâlihazırda yazdığım hikâyelerim ve masal rehber kitabım üzerinde çalışıyorum. Instagram @havvaileademinmeyvesi sayfasında çocuk kitapları ve masal üzerine bilgiler paylaşıyorum. Eşimin ismi Adem benim de Havva olması nedeniyle önce kızımla okuduklarımızı paylaştığım için Havva ile Adem’in Meyvesi=Zeynep Zühre olarak ismiyle paylaşımlar yapıyorum. Yazmayı ve hayal kurmayı çok seviyorum. Çocuklara masal anlatmak en büyük mutluluğum.
Masal nedir tanımlar mısınız?
Dünya kuruldu kurulalı masallar da dünya tarihinde yerini almıştır. İlk insandan başlayarak günümüze kadar gelen ve geleceğe aktarılacak olan masallar dünya milletlerinin ortak mirası ve çok kıymetli sözlü kültür ürünleridir. Masalın tarifini kısaca vermek gerekirse masal; bilinmeyen yer, bilinmeyen şahıs ve bilinmeyen varlıklara ait olayların macerası, hikâyesi olarak tanımlanır. Arapça mesel kelimesinin Türkçe ifade edilme şeklidir. Masallar geçmişte gerçek olayların hikâyesi iken, göç, savaş gibi zor durumlarla söyleyeni unutulan, yerini hayali kişi ve karakterlerin aldığı anonim sözlü folklor ürünleridir. Masalın tanımları arasında “terbiye ve ahlâka faydalı, yararlı hikâye” şeklindeki tanım, masalın bu fonksiyonu üzerinden yapılmıştır.
Değerler eğitiminde masalların önemi nedir?
Çocuklar, sabır hoşgörü, dürüstlük gibi erdemleri çevresindeki birinci derece ailesinden taklit yoluyla öğrendiği gibi hikâye ve masalla simgeleştirme, imgeleme yoluyla da öğrenirler.
İşte bu nedenle masallar, çocukların hayal dünyalarına açılan kapılardır. Ahlaklı, adaletli, çevresine duyarlı ve saygılı çocukların yetişmesi için masalların değer eğitiminde kullanılması elzemdir. Çocuklarımızın ruhunu, iyi örneklere göre inşa ederek onları inandıkları yolda güçlükleri yenecek, şahsiyetli birer insan yapmak. Dünya milletleri bu inanışla, çocuklarının ruhunu masallarla besliyor; özellikle insanları tanıma meselesi kazandırarak onlarla münasebetlerini kolaylaştırıyor.
Masal anlatımında nelere dikkat edilmeli?
Masal dinleyecek çocuklarla göz kontağı kurmak çok önemlidir. Bu nedenle çocukların hepsini görebileceğimiz şekilde yarım çember şeklinde masal düzeni oluşturulabilir. İmkân varsa masal odası veyahut masal köşesi yapılabilir. Sandalye mümkünse masal minderleri ile sade, az resimli özel bir alan oluşturulabilir. Özellikle 3-6 yaş aralığında çocuk kitaplarının bulunduğu kitaplıklı alanda masal anlatmak önemlidir.
Masala başlamadan önce çocukları masal diyarına hazırlamak hem masal anlatıcısını hem de masal dinleyen miniklerin duyularını ve hayallerini harekete geçirmek için ritüeller yapılır. Modern zamanlarda klasik masal anlatıcılığı ile alakalı verilen eğitimlerin en önemli unsurlarından bir tanesi, masala giriş ritüelleridir. Osmanlı’da meddahlar, sahneye çıktığında, “Hak Dostum Hak!” cümlesiyle başlarlar. Tekerleme ve şiir okunur. Anadolu’da “bir varmış bir yokmuş” cümleleri, “evvel zaman içinde, kalbur saman içinde” gibi söz kalıplarıyla, vurmalı ve telli müzik aletleriyle masallar anlatılmaya başlamıştır. Âşıklar da hikaye anlatıcısı sayılır.
Marakas, ksilofon, kalimba, yağmur sesi, gök gürültüsü sesi, davul gibi aletlerle masal esnasında dinleyiciyi anlatıcıyla hem hal tutabiliriz. Masal anlatıcısının en önemli enstrümanı bedenidir. Beden masal anlatımında, jest, mimik, el kol koordinasyonu ve ses koordinasyonu ile beraber hareket etmelidir.
Masal çeşitlerinde neler var?
Masallar uzun yıllar folklor araştırmacılarının konusu olarak ele alınırken pek çok çeşide ayrılmışlar. Lakin biz en kullanılan çeşidi ele aldık ve masalları şöyle çeşitlendiren halk bilimi araştırmalarına göre ele almaya karar verdik. Masallar;
Zincirleme Masallar
Hayvan Masalları
Olağanüstü Masallar (Walt Disney’in bütün animasyonları)
Kardeş Masalları, Grimm Masalları olarak dört çeşittir.
Masal anlatımına nasıl başlamalıyız? Çocuklar masallardan nasıl etkilenirler? Hangi yaş aralığına ne tür masallar seçilmelidir?
Masala ısındırma aşamaları olarak masalın kitlesini ele alarak işe başlamalıyız öncelikle. 0-6 yaş aralığında 0-3, 3-6 yaş için anlatılacak masallarla 7-12 yaş arasına anlatılacak masallar birbirinden farklılaşmaktadır. Masalın başlangıcında bilmece sorma, tekerlemeleri tekrar ettirmek çocukların hoşlarına gider. Masal içine aktif katılımcı olabilirler artık. Çocukların uzun süre düzenli masal dinlemeleri, dil gelişimi ve ahlak gelişimi açısından oldukça verim sağlar. Hayal dünyalarını geliştirir. Erken okuma bilinci kazandırır ve okumayı sevdirir. Soyut kavramları anlamaya yardımcı olur. Evren, dünya, yaşadıkları toplum hakkında bilgi sahibi olmalarına vesile olur. Sosyal kuralları toplumsal normları masalla öğrenir çocuklar. Özellikle hakikat bilgisine değer kazanımına oldukça fazla etkisi olur diyebiliriz. Çocuklara bu nedenle masal seçerken yaş aralığı ve masalın barındırdığı hikmete göre masallar anlatılmalıdır. Her toplumun kendine has masalları vardır. Her çocuğun kendi toplumsal normlarını değerlerini öğrenmesini istiyorsak öncelikle kendi değerlerimizi aktaran hikâyeleri anlatmalıyız. Kötü masal yoktur, yanlış yaş aralığına seçilmiş masal vardır.
0-3 yaş aralığında çocuklara daha çok kısa cümleli, çokça büyük resimli masallar ve yahut anlatılan masalları farklı materyallerle destekleyerek masal anlatmak gerekir. Kukla, parmak kuklaları meşhurdur, ritim, müzik ve taklit yoluyla aile katılımlı masal saatleri düzenlenebilir.
3-6 yaş aralığında çocuklar artık soru sormanın zirvesine ulaşmış, meraklı, hareketli ve öğrenme bakımından en aktif oldukları dönemdedirler. Yine hikâye içinde müzik, ritim ve drama yöntemiyle hikâyeler anlatılır. Aynı masalı defalarca tekrar anlattırmak isterler ve aynı hazla dinlerler. Hayvan masalları ve zincirleme masallar 0-6 yaş için idealdir. Masalların içerisinde kalmayı daha uzun süre başaran çocuklar sorularla, bilmecelerle, tekerlemelerle masalı dinlemekten büyük zevk alırlar.
7-12 yaş aralığında genellikle fabl özelliği içeren hayvan masalları, meslekleri tanıtan masallar, kardeş masalları, Grimm masalları, Andersan, Nasrettin Hoca, Keloğlan, Anadolu Masalları gibi masallar bu yaş grubu için anlatılır. Peygamber hikâyeleri, bir kahramanın tanıtımını yapan masallar bu yaş grubu içinde anlatılır.
12-18 yaş aralığındaki çocukların gelişim evrelerine göre, çocuklara kahramanlık, bilgelik masalları ve efsanevi karakter masalları anlatılabilir. Çocuklar sorularla, bilmecelerle, tekerlemelerle masal dinlemeye dâhil olabilir.
Masal anlatma konusunda kendisini geliştirmek isteyenlere neler tavsiye edersiniz?
Masal konusunda kendini geliştirmek isteyenlere tavsiyem, gerçekten masalı neden anlatmak istiyorlar, bu sorunun cevabını bulduktan sonra masal okumaları yapmalarını tavsiye ederim.
Eğitim için rehberlik ettiğim birçok öğrencim oluyor. Eğitim boyunca bu süreci okuyarak ve bol bol teknik bilgilerle donatarak kolaylaştırıyorum. Bu okumalardan sonra eğitim alabilirler isterlerse. Masal anlatmayı sevmek bu işi yapmak için bir başka unsur. Sevmeyen çocuklara, gençlere, büyüklere masal anlatılmaz. Severek yaptığım için söyleyeyim… Her yıl yüzlerce çocuğa, büyüğe masal anlatıyorum ve severek aşk ile yapıyorum. Anlatırken hem mutlu hem de oldukça heyecanlı oluyorum, tıpkı ilk masalı anlattığım gün gibi. Bu sevgi ve heyecan hiç bitmesin diye dua ediyorum.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.